g. k. chesterton : χριστούγεννα

.

.

.

   Δεν υπάρχει πλέον επικίνδυνη ή απεχθής συνήθεια από τό να γιορτάζει κανείς πρόωρα τά Χριστούγεννα, όπως συμβαίνει μ’ εμένα σε τούτο τό άρθρο. Η ίδια η ουσία μιας χρονιάρας μέρας έγκειται στο ότι μάς επιβάλλεται ξαφνικά και με λαμπρότητα, κι ενώ τή μια στιγμή δεν είναι γιορτή, τήν επομένη είναι. Μέχρι μια κάποια ώρα υποφέρεις από μονοτονία και θλίψη· διότι είναι μόνον Τετάρτη. Μα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η καρδιά σου σκιρτά κι η ψυχή με τό σώμα σου χορεύουν αντάμα ως εραστές· διότι, εν ριπή οφθαλμού, έχει φτάσει η Πέμπτη. Θεωρώ δεδομένο (φυσικά) πως ανήκεις στους οπαδούς τού Θωρ και πως, άπαξ τής εβδομάδος, τιμάς τήν αφιερωμένη σ’ αυτόν ημέρα, πιθανώς με ανθρωποθυσία. Εάν από τήν άλλη μεριά συγκαταλέγεσαι μεταξύ τών σύγχρονων Εγγλέζων χριστιανών, χαιρετίζεις (φυσικά) τήν έλευση τής Κυριακής τών Εγγλέζων με τήν ίδια έκρηξη χαράς. Πάντως υποστηρίζω πως όποια ημέρα κι αν είναι για σένα εορταστική ή συμβολική, έχει σημασία η μεσολάβηση κάποιου ξεκάθαρου διαχωριστικού ορίου ανάμεσα σ’ αυτή και στη χρονική περίοδο που προηγείται. Άλλωστε, ήταν μέσα στο πνεύμα τών παλαιών σοφών εθίμων τών σχετικών με τά Χριστούγεννα κανείς να μην αγγίζει ούτε να βλέπει ούτε να μαθαίνει ούτε να μιλά για οτιδήποτε σχετικό, πριν τόν ερχομό τής ημέρας τών Χριστουγέννων. Στα παιδιά, λόγου χάρη, τά δώρα δεν προσφέρονταν ποτέ προτού φτάσει η καθορισμένη ώρα. Τά δώρα παρέμεναν συσκευασμένα σε καφετί περιτύλιγμα και καμιά φορά από μέσα ξεπρόβαλλε τυχαία τό χέρι καμιάς κούκλας ή τό πόδι κανενός γαϊδάρου. Μακάρι αυτή η γενική αρχή να εφαρμοζόταν ομοίως στις σύγχρονες χριστουγεννιάτικες τελετές και εκδόσεις. Θα έπρεπε, μάλιστα, τούτη η αντίληψη να γίνει σεβαστή ιδιαιτέρως από εκείνα που αποκαλούνται χριστουγεννιάτικα τεύχη τών περιοδικών. Οι εκδότες τού περιοδικού τύπου παραδίδουν στην κυκλοφορία τά εορταστικά τεύχη τόσο νωρίς, ώστε υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες ο αναγνώστης να θρηνολογεί ακόμα τή γαλοπούλα τής περασμένης χρονιάς, παρά να συλλογίζεται με τή δέουσα σοβαρότητα τήν αναμενόμενη γαλοπούλα. Τά χριστουγεννιάτικα τεύχη θα έπρεπε να συσκευάζονται σε καφετί περιτύλιγμα και να φυλάγονται για τή μέρα τής γιορτής. Κατόπιν ωρίμου σκέψεως, θα πρότεινα να συσκευάζονται οι εκδότες σε καφετί περιτύλιγμα. Τώρα, κατά πόσον θα επιτρεπόταν να εξέχει τό χέρι ή τό πόδι ενός εκδότη, τό αφήνω στην εκλογή τού καθενός.

   Βέβαια, όλη αυτή η τήρηση μυστικότητας περί τά Χριστούγεννα δεν είναι παρά για λόγους συναισθηματικούς και εθιμοτυπικούς· αν δε σού αρέσουν οι συναισθηματισμοί και οι εθιμοτυπίες, μην τά γιορτάζεις καθόλου. Δεν πρόκειται να τιμωρηθείς γι’ αυτό· εξάλλου, εφόσον δεν βρισκόμαστε πλέον υπό τήν κυριαρχία τών άκαμπτων Πουριτανών που μάς εξασφάλισαν πολιτική και θρησκευτική ελευθερία, δεν πρόκειται να τιμωρηθείς, αν, πάλι, τά γιορτάσεις. Εντούτοις δεν καταλαβαίνω πώς αλλιώς θα μπορούσε κανείς να πάρει μέρος σε τελετή αν όχι με τελετουργικό τρόπο. Εάν ένα πράγμα υφίσταται μόνο και μόνο για να γίνεται με χάρη, τότε, ή κάνε το με χάρη ή μην τό κάνεις καθόλου. Εάν η ουσία μιας τελετής έγκειται στο γεγονός ότι τελείται με επισημότητα, γιόρτασέ τη με επισημότητα, αλλιώς μην τή γιορτάζεις καθόλου. Δεν έχει νόημα να τό κάνεις με κρύα καρδιά· αυτό μάλλον ανελευθερία φανερώνει. Μπορώ να κατανοήσω τόν άντρα που βγάζει τό καπέλο του σε μία κυρία, σύμφωνα με τό τυπικό σύμβολο. Μπορώ να τόν κατανοήσω, λέγω· για τήν ακρίβεια, μού είναι λίαν οικείος. Μπορώ επίσης να κατανοήσω τόν άντρα που αρνείται να βγάλει τό καπέλο του σε μια κυρία, όπως οι παλιοί Κουάκεροι, επειδή θεωρεί τά σύμβολα δεισιδαιμονία. Ωστόσο, ποια θα ήταν η έννοια να εκδηλώνει κανείς μια αυθαίρετη μορφή ευγένειας η οποία δεν θα ήταν μορφή ευγένειας; Σεβόμαστε τόν κύριο που βγάζει τό καπέλο στην κυρία· σεβόμαστε τόν αδιάλλακτο που δεν βγάζει τό καπέλο στην κυρία. Όμως τί θα σκεφτόμαστε για κείνον που έμεινε με τά χέρια στις τσέπες ζητώντας από τήν κυρία να τού βγάλει τό καπέλο, επειδή ο ίδιος ένιωθε κουρασμένος;

   Εδώ έχουμε συνδυασμό αναίδειας και δεισιδαιμονίας· κι αυτός ο παράξενος συνδυασμός έχει κατακλύσει τόν σημερινό κόσμο. Δεν υπάρχει πιο εντυπωσιακή ένδειξη τής απέραντης πνευματικής ένδειας τών νεοτεριστικών τάσεων από αυτή τή γενική διάθεση να διατηρηθούν οι παλιές φόρμες, αλλά να διατηρηθούν ανεπίσημα και χαλαρά. Γιατί να υιοθετήσεις μια ευγενική μορφή συμπεριφοράς αφαιρώντας της κάθε ευγένεια; Γιατί να διαιωνίσεις κάτι που εύκολα θα απέρριπτες ως δεισιδαιμονία, επαναλαμβάνοντάς το ανελλιπώς υπό μορφή αγγαρείας; Υπήρξαν άφθονα δείγματα τέτοιου στενόμυαλου συμβιβασμού. Μήπως δεν αλήθευε, φέρ’ ειπείν, ότι κάποιος παλαβός Αμερικάνος τίς προάλλες προσπαθούσε να αγοράσει τό αβαείο τού Γκλάστονμπέρι και να τό μεταφέρει στην Αμερική πέτρα προς πέτρα; Αυτά τά πράγματα δεν είναι μόνο παράλογα, αλλά και ανόητα. Δεν βρίσκω καν για ποιο λόγο θα έπρεπε ένας κενόδοξος Αμερικάνος κεφαλαιούχος να επισκεφθεί για προσκύνημα τό αβαείο τού Γκλάστονμπέρι. Αν όμως σκοπεύει να απονείμει τιμές στο αβαείο τού Γκλάστονμπέρι, τότε οφείλει να απονείμει τιμές στο Γκλάστονμπέρι. Εάν κινήθηκε από λόγους συναισθηματικούς, γιατί να καταστρέψει τό μέρος; Εάν δεν ήταν από λόγους συναισθηματικούς, γιατί να επισκεφθεί τό μέρος; Αποκαλώντας μια τέτοια ενέργεια βανδαλισμό, δίνουμε λίαν ανεπαρκή και άδικο χαρακτηρισμό. Οι Βάνδαλοι ήταν πολύ συνετός λαός. Δεν πίστευαν στη θρησκεία, κατά συνέπεια τήν πρόσβαλαν· δεν βρήκαν καμιά χρησιμότητα σε ορισμένα οικοδομήματα, κατά συνέπεια τά γκρέμισαν. Ωστόσο δε φάνηκαν τόσο ανόητοι ώστε να ανακόψουν τήν προέλασή τους κουβαλώντας τά συντρίμμια τών κτιρίων που οι ίδιοι κατεδάφισαν. Εκείνοι ήταν τουλάχιστον ανώτεροι τού σύγχρονου αμερικάνικου τρόπου σκέψης. Δεν βεβήλωσαν τίς πέτρες με τή δικαιολογία ότι τίς θεωρούσαν ιερές.

…

   Αγνοώ κατά πόσον ένα ζώο που θανατώθηκε τά Χριστούγεννα πέρασε καλύτερα ή χειρότερα απ’ ό,τι θα περνούσε αν έλειπαν τά Χριστούγεννα ή τά χριστουγεννιάτικα δείπνα. Γνωρίζω, όμως, πως η αγωνιζόμενη και πάσχουσα αδελφότητα στην οποία ανήκω και χρωστώ τά πάντα, τό Ανθρώπινο Είδος, θα περνούσε πολύ χειρότερα αν έλειπαν συνήθειες σαν τά Χριστούγεννα ή τό χριστουγεννιάτικο δείπνο. Για τό κατά πόσον τό γαλόπουλο που πρόσφερε ο Σκρουτζ στον Μπομπ Κράτσιτ έτυχε λαμπρότερης ή θλιβερότερης πορείας στη ζωή από άλλες ολιγότερο ελκυστικές γαλοπούλες, δεν είμαι σε θέση ούτε καν να μαντέψω τήν απάντηση. Ωστόσο, ότι ο Σκρουτζ έγινε πιο καλός δίνοντας τή γαλοπούλα και ο Κράτσιτ πιο ευτυχής αποκτώντας την, τό ξέρω, όπως ξέρω ότι έχω δύο πόδια. Τί σημαίνουν ζωή και θάνατος για μια γαλοπούλα, αυτό δεν μέ αφορά· όμως μέ αφορά η ψυχή τού Σκρουτζ, τό σώμα τού Κράτσιτ. Τίποτα δε θα μέ καταφέρει να διώξω τή χαρά από τά σπίτια τού κόσμου, να χαλάσω τά γλέντια του, ν’ αποκρούσω τίς προσφορές και τίς αγαθοεργίες τών ανθρώπων στο όνομα κάποιας υποθετικής γνώσης που η Φύση μάς απέκρυψε. Όλοι εμείς, άντρες και γυναίκες, είμαστε πάνω στο ίδιο καράβι, σε φουρτουνιασμένη θάλασσα. Οφείλουμε ο ένας στον άλλο τρομερή και τραγική πίστη. Εάν πιάσουμε καρχαρίες για τή διατροφή μας, ας τούς σκοτώσουμε όσο γίνεται πιο ανώδυνα· ας αφήσουμε ελεύθερο όποιον θέλει να αγαπά τούς καρχαρίες, να περιβάλλει με στοργή τούς καρχαρίες, να τούς δένει κορδέλες στο λαιμό, να τούς ταΐζει ζάχαρη και να τούς μαθαίνει χορό. Παρ’ όλ’ αυτά, εάν ποτέ κάποιος αποφαινόταν πως η ζωή ενός καρχαρία πρέπει να θεωρείται ισάξια τής ζωής ενός ναύτη ή πως πρέπει να επιτρέπεται στον δύστυχο καρχαρία να καταβροχθίζει κανένα νέγρικο πόδι από καιρού εις καιρόν, τότε τόν άνθρωπο αυτό θα τόν περνούσα από ναυτοδικείο – ως προδότη τού σκάφους.

…

   Δεν υπάρχει πιο ουσιώδης και πιο θεμελιώδης ηθική αναγκαιότητα από τήν εξής : οι μεμονωμένες περιπτώσεις, εφόσον αναγνωρίζονται, θα πρέπει να γίνονται δεκτές ως εξαιρέσεις. Εξ αυτού προκύπτει, θαρρώ, πως μολονότι μπορεί να κάνουμε φρικτά πράγματα κάτω από φρικτές συνθήκες, οφείλουμε πρώτα να είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι βρισκόμαστε πράγματι κάτω από τέτοιες συνθήκες. Έτσι λοιπόν, άπαντες οι σώφρονες ηθικολόγοι παραδέχονται ότι επιτρέπεται να λέει κανείς και κανένα ψέμα μια στο τόσο· ουδείς σώφρων ηθικολόγος, εντούτοις, θα ενέκρινε τήν ενθάρρυνση ενός παιδιού στο να μάθει να ψεύδεται, για τήν περίπτωση που ενδεχομένως κάποτε χρειαστεί να πει κάποιο δικαιολογημένο ψέμα. Έτσι, λοιπόν, συχνά οι κανόνες τής ηθικής τάξης συγχωρούν τόν πυροβολισμό εναντίον τού κλέφτη ή τού διαρρήκτη. Όμως δεν θα δικαιολογούσαν εκείνον που θα πήγαινε στο χωριό τήν ώρα τού κατηχητικού και θα πυροβολούσε τά αγοράκια που θα έδειχναν ότι μεγαλώνοντας μπορεί και να εξελίσσονταν σε διαρρήκτες. Πιθανόν να προκύψει ανάγκη· μα πρώτα θα πρέπει να παρουσιαστεί. Μού φαίνεται ολοκάθαρο πως αν ξεπεράσεις αυτό τό όριο, θα πέσεις σε βάραθρο.

…

   Εν πάση περιπτώσει, είναι γεγονός ότι θα φάω άφθονη γαλοπούλα αυτά τά Χριστούγεννα· ουδόλως ευσταθεί (καθώς υποστηρίζουν οι χορτοφάγοι) ότι θα τό κάνω χωρίς να έχω συνείδηση τού τί πράττω ή επειδή εσκεμμένα πράττω ό,τι είναι κακό ή ότι η ενέργειά μου συνοδεύεται από αισθήματα είτε ντροπής είτε αμφιβολίας είτε ενοχής. Κατά μίαν έννοια, έχω πλήρη επίγνωση τής πράξης μου· κατά μίαν άλλη έννοια, έχω πλήρη επίγνωση τής άγνοιας όσον αφορά τίς πράξεις μου. Ο Σκρουτζ, οι Κράτσιτς κι εγώ, όπως ανέφερα, είμαστε όλοι επιβάτες τής ίδιας βάρκας· η γαλοπούλα κι εγώ, στην καλύτερη περίπτωση, είμαστε καράβια που διασταυρώνονται μέσα στη νύχτα, ανταλλάσσοντας χαιρετισμό καθώς τό ένα προσπερνά τό άλλο. Τής εύχομαι κάθε καλό· στην ουσία, ωστόσο, είναι σχεδόν αδύνατο να διαπιστώσω κατά πόσον τής συμπεριφέρομαι με ωραίο τρόπο. Μπορώ να αποφύγω, και αποφεύγω με φρίκη κάθε ιδιότυπη και αφύσικη επινόηση που αποβλέπει στο βασανισμό της, τό να μπήγω καρφίτσες στο πετσί της για λόγους ψυχαγωγικούς ή να τήν πετσοκόβω με μαχαίρι για λόγους ερευνητικούς. Κατά πόσον, όμως, θρέφοντάς την λίγο λίγο και σφάζοντάς την διαμιάς για τίς ανάγκες τών αδερφών μου, ωραιοποίησα στα σοβαροφανή της μάτια τήν αλλόκοτη και ξεχωριστή της μοίρα, κατά πόσον τήν κατέστησα δούλο ή μάρτυρα στα μάτια τού Θεού ή τήν έθεσα μεταξύ τών εκλεκτών που αγαπούν οι θεοί και που πεθαίνουν νέοι – αυτό ξεφεύγει τών διανοητικών μου ικανοτήτων πολύ περισσότερο κι από τούς πλέον στρυφνούς γρίφους τού μυστικισμού ή τής θεολογίας. Η γαλοπούλα είναι πιο απόκρυφη και μεγαλειώδης απ’ όλους τούς αγγέλους και τούς αρχαγγέλους. Ώς τώρα, εφόσον ο Θεός μάς έχει μερικώς αποκαλύψει έναν κόσμο αγγελικό, μάς έχει μερικώς εξηγήσει τί σημαίνει άγγελος. Παρ’ όλ’ αυτά, ουδέποτε μάς εξήγησε τί σημαίνει γαλοπούλα. Κι αν πας και παρατηρήσεις ένα ζωντανό γαλόπουλο επί μια–δυο ώρες, στο τέλος θα ανακαλύψεις  πως, αντί να λυθεί, τό αίνιγμα μάλλον βάθυνε. –

.

   με τά αποσπάσματα αυτά από τό λιλιπούτειο βιβλιαράκι «χριστούγεννα» τού g. k. chesterton (εκδόσεις «άγρα» 1986, στην πολύ ωραία μετάφραση τής παλμύρας ισμυρίδου) εύχομαι σ’ όλον τόν κόσμο να μπορέσει να φάει γαλοπούλα φέτος 

   για τό τολμηρό χιούμορ τού τσέστερτον, τίς ιδιόμορφες απόψεις του, τήν παραδοξολόγα κριτική του, και τίς «αστυνομικές» του νουβέλες, μπορεί και να τά ξαναπούμε – αλλά τού χρόνου ! –

.

.

.

.

τό πρωτότυπο : «christmas» στον τόμο δοκιμίων τού g. k. chesterton «all things considered», λονδίνο 1915 | ολόκληρο τό πρωτότυπο τό διαβάζετε και εδώ |

.

.

.

.

.

.