διεγερτικό γιορτινό τραγούδι : die gedanken sind frei

 

      ίσως είναι τό παλιότερο επαναστατικό τραγούδι στην νεότερη ευρωπαϊκή (μας) ιστορία : πρόκειται για ένα πασίγνωστο στη γερμανία (αλλά και σε άλλες χώρες) τραγουδάκι που οι ρίζες του βρίσκονται στον γερμανικό μεσαίωνα τών τροβαδούρων τού 1200 : τόν βασικό του στίχο «είν’ ελεύθερες οι σκέψεις» τόν συναντάμε σε ποίημα τού Walther von der Vogelweide ως  joch sint iedoch gedanke frî ( ≈ αλλά η σκέψη ελεύθερη είναι)

      και σε άλλους όμως τροβαδούρους συναντάμε αυτή τή σκέψη [ και είναι ενδιαφέρον (από γλωσσική άποψη) ότι η λέξη σκέψη για τούς γερμανούς παραμένει αναλλοίωτη, από τίς αρχές τής γλώσσας τους, ενώ άλλες έχουν υποστεί τόσο μεγάλες αλλαγές που να ’χουν γίνει αγνώριστες (όπως η λέξη για τόν έρωτα minne – εξού και minnesänger  ή ερωτοτραγουδιστές – που έγινε πολύ αργότερα η σημερινή Liebe)  όμως «οι σκέψεις» gedanke ήτανε και Gedanken παραμένουν ]  και οι τροβαδούροι αυτοί μπορεί να επανέλαβαν ή να αυτοσχεδίασαν πάνω στην αρχική διατύπωση τού Vogelweide, αλλιώς πρέπει να συμπεράνουμε ότι η αντίληψη για τήν ελευθερία τής σκέψης ήταν περίπου κοινός τόπος κατά τόν μεσαίωνα : ο αυστριακός Dietmar von Aist  για παράδειγμα είχε γράψει ένα τραγούδι που έλεγε Gedanke die sint ledic vrî ( ≈ μόνο η σκέψη ελεύθερη είναι), και ο τροβαδούρος Freidank έγραψε γύρω στο 1229 : diu bant mac nieman vinden, diu mine gedanke binden ( ≈ ετούτο τό τραγούδι κανέναν δεν φοβάται / που θέλει να μέ κάνει / να σκέφτομαι αλλιώς) 

      τό τραγούδι τό βρίσκουμε καταγραμμένο, σε γλώσσα νέα γερμανική, πρώτα σε μια ελβετική ανθολογία δημοτικών τραγουδιών (Τραγούδια τών Κοριτσιών τού Μπρίντς : Lieder der Brienzer Mädchen) γύρω στο 1810, με ανώνυμον τόσο τόν στιχουργό όσο και τόν συνθέτη – η παραλλαγή που ξέρουμε όμως σήμερα, και είναι η γνωστότερη, καταγράφτηκε από τόν γερμανό φιλόλογο γλωσσολόγο και ποιητή Hoffmann von Fallersleben  [ τού οποίου ένα επαναστατικό για τήν εποχή του ποίημα, που τραγουδήθηκε πολύ και στις γερμανικές επαναστάσεις τού 1848, αποτέλεσε αργότερα τόν εθνικό ύμνο τής γερμανίας επενδυμένο με μουσική τού Χάϋντν ]  στη συλλογή Λαϊκά Τραγούδια τής Σιλεσίας με τίς Μουσικές τους (Schlesische Volkslieder mit Melodien) τού 1842.

(εδώ τό τραγουδάει τό ποπ-κουαρτέτο α-καπέλα (μόνο φωνή) maybebob σε εκδήλωση
ενός γυμνάσιου : με τόν κόντρα–τενόρο Jan M. Bürger, τόν τενόρο Lukas H. Teske, τόν
βαρύτονο Oliver Gies, και τόν Seba(S)tian Schröder)

      τό τραγούδι ήταν πάντως πολύ αγαπητό σε όλον τόν μεσαίωνα και συνόδεψε τίς αγροτικές εξεγέρσεις που ξέσπαγαν τότε, συνόδεψε όμως και τίς διώξεις και τά βασανιστήρια χωρικών και αστών από τούς φεουδάρχες και τόν κλήρο σε όλη τήν περίοδο τής αναγέννησης… Αργότερα τραγουδιόταν σε κάθε άλλη εξέγερση ή πράξη αντίστασης στη γερμανία…    Επίσημα απαγορεύτηκε δυο φορές, τή μία μετά τό πνίξιμο στο αίμα τών επαναστάσεων τού 1848, και τήν δεύτερη απαγορεύτηκε από τό ναζιστικό καθεστώς. Έτσι έγινε σύμβολο τής αντίστασης… Γι’ αυτό, η Σόφι Σολ (που τό 2005 έγινε μια ταινία με τή ζωή της) πήγε και τό έπαιξε, λέγεται, με τό φλάουτο έξω από τήν φυλακή όπου οι χιτλερικοί κρατούσαν τόν πατέρα της (δεν άργησαν, για τήν ιστορία να τό πούμε κι αυτό, η ίδια και ο αδελφός της να συλληφθούν μαζί με όλα τά άλλα μέλη τής αντιστασιακής οργάνωσης λευκό ρόδο : τελικά τά παιδιά (φοιτητές ήταν) εκτελέστηκαν στην γκιλοτίνα). (Λέγεται ότι τά τελευταία λόγια τής Σόφης ήταν «θα πέσει και τό δικό σας κεφάλι» και : «να φεύγω με τέτοιο λαμπερό ήλιο…»)

[ παρακάτω είναι τρία βίντεο, από τά πολλά που βρήκα να περιφέρονται στο γιουτούμπ, αφιερωμένα σε
τρεις περιόδους τής γερμανικής ιστορίας – τίς επαναστάσεις τού 1848, τήν αντίσταση τού άσπρου ρόδου
ενάντια στον ναζισμό, και τήν εποχή τού αντάρτικου πόλεων που διαλύθηκε οικειοθελώς για να δώσει προτεραιότητα
στη σωτηρία τού πλανήτη – παραλλαγές όλες τού αρχικού die Gedanken sind frei με διαφορετική κάθε φορά οπτική και εκτέλεση : ]

      τό ποίημα όπως πρωτοκυκλοφόρησε σε φυλλάδιο τό 1780 είχε 4 στροφές και αργότερα μόνο προστέθηκε μια πέμπτη. Πολλές φορές σήμερα όταν τό τραγουδάνε αλλάζουν τή σειρά τών στροφών. Υπάρχει και μια παραλλαγή του που τό παρουσιάζει σαν διάλογο ανάμεσα σ’ έναν φυλακισμένο και τήν αγαπημένη του – κι αυτή ήταν η παραλλαγή που συμπεριλάβανε (ίσως βάλαν και τό χεράκι τους σε κάποιους στίχους, όπως συνηθιζόταν τότε) οι δύο φίλοι, ποιητές τού γερμανικού ρομαντισμού, ο Achim von Arnim και ο Clemens Brentano (τό ονόμασαν μάλιστα «τό Τραγούδι τού Φυλακισμένου στον Πύργο. Από ελβετικό τραγούδι») στη συλλογή λαϊκών γερμανικών τραγουδιών που εκδόσανε στα 1805 με τόν τίτλο «Des Knaben Wunderhorn» («τό θαυμαστό κέρας τού παιδιού»).

      ο Gustav Mahler μελοποίησε αυτήν τήν εκδοχή στο έργο του (1898) «Τραγούδια από τό Μαγικό Κέρας τού Παιδιού», για φωνή και ορχήστρα 

      στην αμερική τό έκανε κυρίως γνωστό ο τραγουδιστής τής φολκ (και μέντορας πολλών μεταγενέστερων) Pete Seeger που τό τραγούδησε με γερμανο–αγγλικούς στίχους τήν εποχή τών φοιτητικών εξεγέρσεων τού ’60 – τό 1966 τό πρωτοκυκλοφόρησε στο άλμπουμ του Dangerous Songs!?

      οι στίχοι στα ελληνικά θα μπορούσανε (σε μια πρόχειρη και πρώτη τώρα δικιά μου μετάφραση – δεχόμαστε και προτάσεις… ) να είναι :

σκέψη είναι αυτό που θέλω/σκέψη είναι η χαρά μου//σκέφτομαι μ’ ελευθερία/γι’ αυτό σκέφτομαι καλά//τρέχει η σκέψη μου πετάει/σα σκιά στη νύχτα φεύγει//ποιος μπορεί να τήν σκοτώσει/τό κελί δεν τήν χωρά//ποιος μπορεί να τήν σκλαβώσει/ποιος μπορεί να τήν προδώσει//είν’ ελευθερία η σκέψη/είν’ η σκέψη μου χαρά//σα σκιά μέσα στη νύχτα/κάθε σκέψη μου ξεφεύγει//και τούς τοίχους θα γκρεμίσει/τό κελί δεν τήν κρατά//δεν μπορεί να τήν σκοτώσει/δεν μπορεί να τήν σκλαβώσει//σκέφτομαι μ’ ελευθερία/γι’ αυτό σκέφτομαι καλά
 

      από τό πλήθος τών εκτελέσεων που μπορεί να βρει κανείς ακόμα και εδωμέσα καταλαβαίνουμε πόσο αγαπητό είναι τό τραγούδι αυτό σ’ όλον τόν κόσμο (μια εκτέλεση που προέρχεται από τό νεοϋορκέζικο συγκρότημα brazilian girls μ’ αρέσει ιδιαίτερα, αλλά θα τήν ακούσετε από τόν σύνδεσμο που σάς δίνω γιατί δεν κατέβαινε με τίποτα – έχουμε και τίς (τεχνικές μας) ανεπάρκειες – ακόμα ! – άλλωστε είπαμε, τό μπλοκάκι αυτό κλείνει (τούτο τόν μήνα) τρεις μήνες (μόνο) ζωής… )  τελικά τά κατάφερα, οπότε ορίστε, απολαύστε την :

Απ’ τίς ταινίες που έχουν χρησιμοποιήσει τό τραγούδι (ακόμα και στους τίτλους τους) η γερμανική «23» (τού 1998) αναφέρεται στη ζωή τού χάκερ Karl Koch 

Σήμερα υπάρχουν κινήσεις για τήν ελευθερία τού λόγου στο διαδίκτυο που τό έχουν επίσης ως σήμα–κατατεθέν τους…

ευχές πολλές για τίς γιορτές και τόν καινούργιο χρόνο
τραγουδιστά λοιπόν…
Τίς είπαμε βέβαια κυρίως στο άλλο σημειωματάριο,
με πολυλογίες και λεπτομέρειες…
Εδώ είπα να επικεντρωθώ σ’ αυτό τό τραγουδάκι
τού μεσαίωνα που ανάφερα λίγο κι εκεί.
Και, ας τό πω κι αυτό,(από τήν περίοδο τού
δικού μας διαφωτισμού) έχουμε και μεις μια ανάλογη
φράση τήν οποία και είχα αναγκαστικά στη σκέψη μου όταν
προσπάθησα να κάνω τή μετάφραση έμμετρη και με ομοιοκαταληξία
– κάτι στο οποίο ξέρω ότι δεν έχω και καμιά σπουδαία ικανότητα – )
τό όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά τού Ρήγα

πολύ καλή μας χρονιά 

 

ευχαριστίες  στην wiki για τίς (περισσότερες) πληροφορίες
copyright © 2009 hari stathatou for the text and the poem’s translation