ένα από τά βιβλία που διάβασα όσο έλειπα ήταν η διαλεκτική τής ήττας (τί ωραίος τίτλος – )
προσωπικά (για να πω και τά εισαγωγικά μου) αγάπησα τόν herbert marcuse μάλλον από μικρή, και μέσω αυτού ακριβώς ερωτεύτηκα μετά τούς υπόλοιπους τής κριτικής θεωρίας : αυτό τό πράγμα μέ εμπόδισε – ευτυχώς, όσο κι αν αυτή η καλή τύχη είναι απ’ αυτές που πληρώνονται – να συμβαδίσω ενγένει από ανέκαθεν με κάθε είδους ορθόδοξους ή κομματικούς μαρξιστές – και συνεπώς ήμουν ευγνώμων όλα τά χρόνια που ακολούθησαν τήν άνοδο και πτώση τών νεο-δεξιών φιλοσοφιών και μεταμοντέρνων φληναφλημάτων στους ελάχιστους που τόν θυμούνταν ακόμη και οργάνωναν τή σκέψη και τή δράση τους με βάση τήν ανυποχώρητη ανατρεπτικότητα τής δικής του σκέψης. Ένας λοιπόν από τούς λίγους αυτούς – και ίσως ο μόνος εμφανής για χρόνια – ήταν ο αμερικανός russell jacoby, μαθητής τού marcuse όπως έμαθα αργότερα από τά χρόνια τής καλιφόρνιας, τού οποίου ένα βιβλίο με τόν τίτλο «κοινωνική αμνησία» ήταν τό μόνο που κυκλοφορούσε σε ελληνική μετάφραση κατά τή δεκαετία τού ’80, και τό μόνο επίσης μάλλον που δεν επανεκδόθηκε ποτέ στην ίδια εκείνη σειρά φιλοσοφίας, «επειδή», όπως μού εξήγησε άνθρωπος τού εκδοτικού οίκου «δεν είχε κοινό».
πρόσφατα λοιπόν, ή απόκτησε κοινό ή κάποιοι είναι τολμηρότεροι – μακριά από τό «αθηναϊκό κέντρο» – κι αυτό δεν είναι καθόλου συμπτωματικό – διότι (προσωπικά) έχω εδώ και καιρό τήν πεποίθηση ότι πάρα πολλά από τά πραγματικά τολμηρά κομμάτια τής κοινωνίας μας βρίσκονται εκεί – οι εκδόσεις νησίδες λοιπόν που ξεκίνησαν από τή σκόπελο και τώρα εδρεύουν στη θεσσαλονίκη βγάζουν εδώ και καιρό βιβλία του…
(αλλά όσο περισσότερο αγριεύει η κατάσταση, κι όσο περισσότερο η εξέγερση ξαναπλησιάζει σαν λέξη και σαν ενδεχόμενο, τόσο κι ο ίδιος ο marcuse αρχίζει να «ξαναέχει» έτσι κι αλλιώς κοινό, και να ξαναεκδίδεται γενικά – στην αμερική τουλάχιστον
αν κρίνω όμως και από ένα πολύ προσωπικό και περιορισμένης εμβέλειας στοιχείο, τίς αναζητήσεις στο γκουγκλ δηλαδή που μπαίνουν εδωμέσα, τό κοινό αποκτά μορφή (και στη χώρα μας) πλέον…
πάντως για τήν ικανοποίηση τών (σημαντικών τουλάχιστον για μένα) ερωτημάτων εκείνων < π.χ. : ερωσ και πολιτισμοσ : τι λεει > πρέπει να κάνω μού φαίνεται μια μέρα χωριστή ανάρτηση…)
για σήμερα λοιπόν θα αντιγράψω μερικές φράσεις, μικρά αποσπάσματα μόνο, από τό βιβλίο αυτό τού jacoby – η διαλεκτική τής ήττας είναι τό πιο πρόσφατο που εκδόσανε οι νησίδες – είχαν προηγηθεί (όχι πολύ καιρό πριν) οι τελευταίοι διανοούμενοι (για τό οποίο μπορεί να πω επίσης κάποτε, αλλά με ευκαιρία άλλα πράγματα) – να σημειώσω μόνο εδώ ότι επειδή τό βιβλίο είναι μεγάλο, και είναι φυσικά αδύνατο να δώσω μια εικόνα τού εύρους τής πολιτικής σκέψης που περιλαμβάνει, εστίασα περισσότερο στα αποσπάσματα τά σχετικά κάπως με τήν Κριτική Θεωρία – και για τό τέλος, έχει νομίζω τή σημασία του και τό επίμετρο που έγραψε ο jacoby τό 2009 ειδικά για τήν ελληνική έκδοση…
1 εισαγωγικά :
// σωστά οι ανατρεπτικοί σεβάστηκαν τήν ετυμηγορία τής πραγματικότητας · αλλά τό ότι τήν λάτρεψαν ακρωτηρίασε τόν μαρξισμό, αντικαθιστώντας τή σκέψη με τή μίμηση // αν η νίκη δεν είναι απόδειξη αλήθειας, ούτε η ήττα είναι //
// επιτυχία και ήττα είναι εκβάσεις που οφείλουμε ν’ αναγνωρίσουμε, τίποτε παραπάνω · είναι βουβές, απαιτούν ερμηνεία και ανάλυση // Η απότιση φόρου τιμής στην επιτυχία είναι απότιση φόρου τιμής στη βία //
// τό βιβλίο αυτό αμφισβητεί τό ήθος τής επιτυχίας που έχει πνίξει τήν κριτική τάση τού μαρξισμού · επιδιώκει να διασώσει έναν δυτικό μαρξισμό που σπάνια γνώρισε τή νίκη. Η ιστορία τού δυτικού μαρξισμού δεν αντιλαλεί από επίσημες διακηρύξεις και θριαμβευτικά εμβατήρια · είναι η ιστορία τής δολοφονίας τής Ρόζας Λούξεμπουργκ, τής φυλάκισης τού Αντόνιο Γκράμσι, τής εξορίας τού Καρλ Κορς, τής φυγής τής Σχολής τής Φραγκφούρτης και τής μοίρας αναρίθμητων μαρξιστών που πήγαν κόντρα στο ρεύμα και τό πλήρωσαν // η ήττα δεν καθαγιάζει τόν ηττημένο · δείχνει μόνον ότι η άλλη πλευρά ήταν ισχυρότερη. Η ήττα ενδέχεται να εμπερικλείει μελλοντικές νίκες. Αντιστρόφως, η προσπάθεια ν’ αντιγράψουμε νίκες μακρινές – σε χώρο και σε χρόνο – ενδέχεται μόνο να διαιωνίσει ένα παρελθόν ηττών //
// Οι αυστηρές φυσικές επιστήμες, που έχουν εξυψωθεί σε μοναδικό μοντέλο γνώσης, λογοκρίνουν τήν κριτική σκέψη //
// Η μελέτη μου είναι αντι–εγκυκλοπαιδική · //
// δεν διστάζω να είμαι ολιγόλογος //
// η καταναγκαστική αντικειμενικότητα τού ορθόδοξου μαρξισμού είναι πιο πολύ καταναγκαστική παρά αντικειμενικότητα · αποφεύγει τό υποκειμενικό σαν να ήταν η απειλή που ενδεχομένως είναι. //
2 κυρίως θέματα :
// Οι πολιτικοί διανοούμενοι που διαρκώς κυνηγούν επιτυχημένες επαναστάσεις προδίδουν τό ήθος τους : κυνηγούν τήν επιτυχία // Η επιτυχία περιφέρεται προς πώληση ώσπου φθείρεται, και μετά ξαναπεριφέρεται προς πώληση με νέα μορφή // Η αποτυχία δεν αποδεικνύει τίποτε, εκτός από τό ποιος είναι ο ηττημένος / αυτό συχνά τό ξεχνούμε. Σε κανέναν δεν αρέσουν οι ηττημένοι. Η ιστορία τής επανάστασης παρουσιάζεται συνήθως σαν μια σειρά από νίκες, που τήν διαστίζουν ορισμένες αναποδιές και ήττες. Σπάνια συναντούμε εντιμότητα σαν τού Μαρξ, που έγραψε μετά τίς επαναστάσεις τού 1848 : «Με εξαίρεση λίγα μικρά κεφάλαια, όλα τά σημαντικά μέρη τών χρονικών τής επανάστασης από τό 1848 έως τό 1849 έχουν τίτλο : Ήττα τής επανάστασης!» //
// Για κείνους που φαντάζονται ότι η διαλεκτική συνίσταται στο ν’ αντιπαρατάσσουμε μαθηματικά αντίθετα, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Από τή μια υπάρχει κυριαρχία, από τήν άλλη αντίσταση. Ο Μονοδιάστατος άνθρωπος τού Μαρκούζε χλευάστηκε κανονικά ως αντι–διαλεκτικό βιβλίο. Ο Μαρκούζε ξέχασε ότι η κοινωνία είχε δύο διαστάσεις // αυτή είναι η επίσημη μαρξιστική ερμηνεία τών πάντων ή η δύναμη τής θετικής σκέψης για μαρξιστές. Κάθε υποδήλωση τής νίκης τού κράτους ή τής αστικής κουλτούρας αντικρούεται με τόν τονισμό τής νίκης τών εργατικών τάξεων και τής κουλτούρας τους. Κάθε αρνητική δήλωση έχει ως απάντηση μία θετική. Αποτέλεσμα μηδέν. //
// Οι ανορθόδοξοι μαρξιστές διέσωσαν τήν ουσία τού Μαρξ : ο σοσιαλισμός υποσχόταν κάτι παραπάνω από αύξηση τών μισθών ή επέκταση τών πόλεων // · ο Μαρξ, νεαρός και ώριμος, καταδίκασε τόν «κομουνισμό τής στρατώνας». Απελευθέρωση είναι κάτι περισσότερο από τό να εκλέγεις τ’ αφεντικά, αλλάζοντας έτσι τήν υποταγή με τήν υποταγή στον εαυτό σου. // Ο Μόρρις προειδοποιούσε επανειλημμένα να μη συγχέουμε «τά μηχανήματα τού σοσιαλισμού» με τόν σοσιαλισμό · // ο σοσιαλισμός δεν είναι ωφελιμισμός · είναι ελεύθερος χρόνος // Πρέπει να διασώσουμε αυτό που ο Μπλοχ ονόμασε τό «θερμό ρεύμα» τού μαρξισμού, γιατί αλλιώς θα τό πνίξει τό «ψυχρό ρεύμα» τού τεχνοκρατικού μαρξισμού. Ο Μπρετόν, όπως ο Μπλοχ, αρνήθηκε να κόψει τούς δεσμούς του με τή λογική // αρνήθηκε τό δίλημμα τής ορθοδοξίας : εκβιομηχάνιση ή φαντασία // « : όλοι μας επιδιώκουμε να περάσει η εξουσία από τά χέρια τής αστικής τάξης στα χέρια τού προλεταριάτου. Αλλά, στο μεταξύ, είναι απαραίτητο να συνεχιστούν τά πειράματα τής εσωτερικής ζωής» // Ιδού τί καταλογίστηκε στη Σχολή τής Φραγκφούρτης : «Στη θέση τής επαναστατικής επιστήμης εισέρχεται ο αστικός πολιτισμικός πεσιμισμός». Ο Αντόρνο και ο Χορκχάιμερ κατηγορήθηκαν για «πνευματοκρατία» και ο Μαρκούζε για «μικροαστικό αναρχισμό», έγκλημα που επεκτείνεται και «σ’ όλους όσοι τόν έχουν πάρει στα σοβαρά». Ο Βίλχελμ Ράιχ και οι υποστηρικτές του δεν γλίτωσαν τά πυρά : «Αφετηρία σας είναι η κατανάλωση, δική μας αφετηρία είναι η παραγωγή : άρα δεν είστε μαρξιστές». Οι σουρεαλιστές επικρίθηκαν επειδή παρεμπόδιζαν τήν καπιταλιστική ανάπτυξη // Ενάντια στις βρόμικες λέξεις – ρομαντισμός, υποκειμενισμός, αισθητισμός, ουτοπισμός – η ορθοδοξία επικαλείται τίς καθαρές : επιστήμη, αντικειμενικότητα, αυστηρότητα, δομή. Εδώ γίνονται εμφανή τά τελικά, σχεδόν ψυχολογικά, περιγράμματα τού ορθόδοξου μαρξισμού. Ο χαρακτηρισμός τού θετικισμού από τόν Αντόρνο – «ο πουριτανισμός τής γνώσης» – ισχύει για τόν ορθόδοξο μαρξισμό. Η επιδίωξη είναι αυστηρός αυτο–έλεγχος και αυτο–πειθαρχία. Ο ασκητισμός τού ορθόδοξου μαρξισμού περιφρονεί τήν ανεξέλεγκτη διαίσθηση σαν να ήταν η απειλή που όντως είναι. //
// Ο ασκητισμός είναι τό εννοιολογικό κέντρο βάρους τού ορθόδοξου μαρξισμού. Πάμπολλες έννοιες χρησιμοποιούνται για ν’ απαξιώσουν τίς έκλυτες σκέψεις και τούς έκλυτους στοχαστές. Τό αντικείμενο πρέπει να γίνει αντικείμενο · εξ ού και τό μίσος για τό υποκειμενικό. Τό ότι οι διαφωνούντες έχουν κατά κανόνα χλευαστεί ως νηπιακοί υπονοεί τόν ψυχοσεξουαλικό πυρήνα : απειλείται η εξουσία // Τό τουφέκι τής επιστήμης στρέφεται προς όπου η σκέψη σκέφτεται παραπάνω απ’ όσο χρειάζεται. Ένας άλλος κριτικός βρυχάται ότι // θα βασανιζόμαστε «άλλα σαράντα χρόνια από τήν παραλυμένη δεξιοτεχνία» τής Σχολής τής Φραγκφούρτης. Η απειλή τής παραλυμένης δεξιοτεχνίας αντιμετωπίζεται με προληπτικές συλλήψεις και πενταετή πλάνα. «Τό πρώτο τους μέλημα», έγραψε ο Χορκχάιμερ για τούς ορθόδοξους μαρξιστές, «όταν σκέφτονται για τήν ελευθερία, είναι τό νέο ποινικό σύστημα, όχι η κατάργησή του». //
// Με τήν επιρροή, τήν παραγωγικότητα και τήν πρωτοτυπία της, η Σχολή τής Φραγκφούρτης, που περιλάμβανε τόν Μαξ Χορκχάιμερ, τόν Τέοντορ Αντόρνο και τόν Χέρμπερτ Μαρκούζε, ανήκει στις πρώτες γραμμές τού δυτικού μαρξισμού // δεν μπορούμε να δώσουμε μια περίληψη τών δοκιμίων αυτών, εξαιτίας τής λακωνικότητας και τής συμπυκνωμένης έντασής τους · επιπλέον, υποδεικνύουν τήν ύπαρξη «δύο» Χορκχάιμερ. Ο ένας διεύθυνε τό Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας, έγραφε προλόγους και ευρέα προγραμματικά δοκίμια για τήν κριτική θεωρία · // ο άλλος, έβγαζε κατά περιόδους τή γραβάτα και χρησιμοπούσε τήν «άμεση γλώσσα τού ελευθεριακού κομουνισμού». Τό Τέλος τού Λόγου έκλεινε με τά περίφημα λόγια τής Ρόζας Λούξεμπουργκ : «Η πρόοδος τού Λόγου που οδηγεί στην αυτοκαταστροφή του έχει φτάσει σ’ ένα τέλος · δεν έχει μείνει τίποτε εκτός από βαρβαρότητα ή ελευθερία». //
// Ο Χορκχάιμερ αντιμετώπισε τό κόμμα σαν απονεκρωτική γραφειοκρατική δομή · οι πλατιές οργανώσεις τής εργατικής τάξης απομιμούνταν τά κράτη τά οποία αντιμάχονταν // «Είναι δυνατόν να υπάρξουν όχι μόνον ελευθερία», εξήγησε ο Χορκχάιμερ, «αλλά και μελλοντικές μορφές καταπίεσης». Επιπλέον, «οι κοινωνιολογικές και ψυχολογικές έννοιες είναι πάρα πολύ επιφανειακές για να εκφράσουν αυτό που έχει συμβεί στους επαναστάτες κατά τίς λίγες περασμένες δεκαετίες : η θέλησή τους για ελευθερία έχει καταστραφεί» // Επί δεκαετίες η σχολή τής φραγκφούρτης μιλούσε σε λίγους · εντούτοις, εάν η γλώσσα και οι έννοιές της δεν είχαν πολιτικό αντίκτυπο, αυτό δεν οφειλόταν σε προσωπικές αδυναμίες τών μελών της. Η κατάσταση τών άστεγων γερμανο–εβραίων εξορίστων δεν ενθάρρυνε τήν τόλμη. Όταν οι συνθήκες άλλαξαν στα τέλη τής δεκαετίας τού 1950, η γλώσσα τής θεωρίας άλλαξε κι αυτή, πιο εμφατικά στον Μαρκούζε. //
// Για τούς ορθόδοξους μαρξιστές, η Σχολή τής Φραγκφούρτης παρέμεινε σκάνδαλο · // Αργά στη μακρά του καριέρα ο Λούκατς κατάγγειλε τόν Αντόρνο και άλλους μαρξιστές διανοούμενους για τόν πεσιμισμό τους και τήν απόστασή τους από τίς επαναστατικές οργανώσεις. Τούς κατηγόρησε ότι προτίμησαν να παραμείνουν στο «Grand Hotel Άβυσσος», ένα ωραίο ξενοδοχείο στο οποίο μπορούσες ν’ ατενίζεις τό κενό με ανέσεις πρώτης κατηγορίας [ η μεταφορά πρωτοχρησιμοποιήθηκε στο βιβλίο τού Λούκατς The Destruction of Reason, που όπως είπε ο Αντόρνο απέδειξε τήν καταστροφή τού Λόγου {τού λογικού} τού ίδιου τού Λούκατς ]. Αυτή του η περιγραφή θεωρήθηκε μάλλον επιτυχής. Υπαινισσόταν ότι μαρξιστές διανοούμενοι χωρίς ένα κόμμα τού προλεταριάτου δεν είχαν σφρίγος και στράτευση. // οι κίνδυνοι ήταν όχι μόνο να πέσεις στην πρώτη γραμμή αλλά και να εκκαθαριστείς στα πίσω δώματα. Ενώ ο Λούκατς επιβίωσε στη Μόσχα τών δεκαετιών τού 1930 και τού 1940, άλλοι ήταν λιγότερο τυχεροί. Ακόμη και ο Μπέλα Κουν, ο σκληρός αντίπαλος τού Λούκατς στο ουγγρικό κόμμα, συνελήφθη τό 1938. Να καταγγέλλεις τούς πρόσφυγες στο Ξενοδοχείο Άβυσσος χωρίς ν’ αναγνωρίζεις ότι τά ξενοδοχεία στην οδό τού μαρξισμού ήταν όχι μόνο πολύ μακριά αλλά και συχνά παγίδες, είναι να παραπλανείς τόν ταξιδιώτη. Οποιοσδήποτε Οδηγός που είναι κάτι περισσότερο από δημοσιοσχεσίτικο κόλπο πρέπει να εξετάζει διεξοδικά και ν’ αξιολογεί όλα τά διαθέσιμα καταλύματα. / Αν τό Ξενοδοχείο Άβυσσος μπορεί να είναι σύμβολο τού δυτικού μαρξισμού κατά τίς δεκαετίες τού 1930 και τού 1940, τό Ξενοδοχείο Λουξ μπορεί να είναι σύμβολο τού σοβιετικού μαρξισμού. Σε αντίθεση προς τό Ξενοδοχείο Άβυσσος, τό Λουξ ήταν όχι μεταφορά αλλά υπαρκτό ξενοδοχείο, που φιλοξενούσε τούς ξένους κομουνιστές οι οποίοι διέμεναν στη Μόσχα. Ένας λεπτομερής οδηγός πιθανόν θ’ ανέφερε ότι τό Λουξ παρείχε και μια ιδιαίτερη υπηρεσία : οι επισκέπτες συχνά απαλλάσσονταν από τόν κόπο να φύγουν. Πολλοί ξένοι κομουνιστές συνελήφθησαν στα δωμάτιά τους στο Λουξ. / Ο Οδηγός μπορεί πιθανόν να περιλαμβάνει και λεπτομέρειες για τά καταλύματα. Ο Χάιντς Νόυμαν, // αξιόπιστος υπηρέτης τής Κομιντέρν, διέμενε στο Λουξ μέχρι τή σύλληψή του τό 1937. Η γυναίκα του θυμάται ότι, αφού τελείωσε η έρευνα τού δωματίου τους, ο Νόυμαν τής είπε : «Μην κλαις». Έπειτα ο αρχηγός τής μυστικής αστυνομίας (τής Γκε Πε Ου) διέταξε : «Αρκετά. Πάμε τώρα». «Στην πόρτα», θυμήθηκε η γυναίκα, «ο Χάιντς στάθηκε, γύρισε πίσω, μ’ αγκάλιασε πάλι και μέ φίλησε. «Κλάψε», μού είπε. «Έχεις να κλάψεις για πολλά»». Ο Νόυμαν δεν επέστρεψε ποτέ. Η γυναίκα του, μαζί με άλλους γερμανούς κομουνιστές, σε μια από τίς πιο άτιμες δοσοληψίες τής ιστορίας, παραδόθηκε από τούς Ρώσους στους ναζί όταν υπογράφηκε τό σοβιετικο–ναζιστικό σύμφωνο. //
// Η ιστορία στέγαζε μια ελπίδα να ξεφύγουμε από τήν αιώνια επανάληψη τής φύσης και ακόμη, στις πιο ουτοπικές διατυπώσεις της, ν’ απελευθερώσουμε τή φύση. «Πρέπει και τά πλάσματα να γίνουν ελεύθερα», είπε ο Μαρξ παραθέτοντας τόν Τόμας Μύντσερ. //
// Η ταύτιση τής ταξικής συνείδησης με τήν επιτυχία, και τής απουσίας της με τήν ήττα, δεν έχει χάσει τό θέλγητρό της · // Τό τουφέκι και τά βασανιστήρια είναι δοκιμασμένα μέσα για τήν πειθάρχηση μιας ανυπότακτης κοινωνικής τάξης : αυτό δεν θα πρέπει να τό ξεχνούμε. // Παρ’ όλ’ αυτά, η εξουσία τής κοινωνίας βρίσκεται πέρα από τή φονική βία · διαμένει μες στις κοινωνικές και ανθρώπινες σχέσεις. //
// σ’ ένα ορισμένο σημείο, η απουσία πολιτικής και ταξικής συνείδησης μάς αναγκάζει να ξανασκεφτούμε τίς οικονομικές και εξω–οικονομικές πηγές της. Η ταξική έλλειψη συνείδησης δεν μπορεί να εξηγηθεί απλώς με τήν ψευδή συνείδηση ή τόν υψηλότερο μισθό. Η διαλεκτική μέθοδος είναι να τά κρατούμε όλα μπροστά στα μάτια μας. Μια μονόφθαλμη θεωρία τής ταξικής έλλειψης συνείδησης είναι ακόμη μισότυφλη. //
3 επίμετρο :
Η διαλεκτική τής ήττας γράφτηκε στα τέλη τής δεκαετίας τού 1970, //
// επιδίωξα ν’ αμφισβητήσω τό ήθος που δέχεται τά γεγονότα τής ιστορίας ως ετυμηγορίες τής ιστορίας. //
// Επαναστάτες, καπιταλιστές και πολίτες τιμούν τήν επιτυχία. Τό «Loser!» που σού πετάνε στον δρόμο είναι μεγάλη προσβολή. Ο Λένιν φάνταζε θεόρατος στους μαρξιστές επειδή πέτυχε. // Η Λούξεμπουργκ λησμονήθηκε, επειδή απέτυχε // επί πλέον, η Λούξεμπουργκ δολοφονήθηκε. //
// Οι τυχεροί έγιναν πρόσφυγες. Οι άτυχοι, όπως ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, δεν τά κατάφεραν. Η επαγγελματική επιτυχία σ’ ένα μεταγενέστερο στάδιο τής ζωής λίγων στοχαστών, όπως ο Τέοντορ Αντόρνο, δεν θα πρέπει να κρύψει τό γεγονός ότι πολλοί μετά βίας επιβίωσαν. Ο μαρξιστής θεωρητικός Καρλ Κορς έζησε απαρατήρητος στις Η.Π.Α., όπου κατά καιρούς δίδασκε. Ο αριστερός ψυχαναλυτής Βίλχελμ Ράιχ πέθανε σε μια αμερικάνικη φυλακή. Ο μυθιστοριογράφος Βίκτορ Σερζ πέθανε σχεδόν άπορος στην πόλη τού Μεξικού και η αστυνομία τόν θεώρησε αρχικά απατεώνα. //
// «Η δράση για τή δράση, η δράση ως αυτοσκοπός, δεν είναι καθόλου ανώτερη από τή σκέψη για τή σκέψη, τή σκέψη ως αυτοσκοπό», έγραψε ο Μαξ Χορκχάιμερ, «και είναι πιθανόν κατώτερη απ’ αυτήν». //
// «Η φιλοσοφία, που κάποτε φάνηκε ξεπερασμένη, εξακολουθεί να ζει επειδή χάθηκε η στιγμή για τήν πραγματοποίησή της», έγραψε ο Αντόρνο. Στο μέτρο που «απέτυχε η προσπάθεια ν’ αλλάξουμε τόν κόσμο», η επίκληση στην πρακτική είναι «τό πρόσχημα που χρησιμοποιούν οι κυβερνώντες για να πνίξουν» τήν κριτική σκέψη. Στις προτάσεις αυτές ο Αντόρνο χαρτογραφεί τό έδαφος που κατέχει ο δυτικός μαρξισμός, ο φιλοσοφικός μαρξισμός τήν εποχή τής κακής κομουνιστικής πρακτικής. //
// Με τό παλιό μαρξιστικό ιδίωμα, οι αντικειμενικές συνθήκες για έναν κοινωνικό μετασχηματισμό μπορεί να υπάρχουν, αλλά οι υποκειμενικές όχι. Μια πλήρης οικονομική κατάρρευση τώρα θ’ αποδείκνυε σωστό τόν Μαρξ και θα έφερνε τό τέλος τών μαρξιστών · θα οδηγούσε στη βαρβαρότητα, όχι στον σοσιαλισμό. Η μεγάλη κραυγή τών αντι–φασιστών στον ισπανικό Εμφύλιο – «No pasarán!» – θα ταρακουνούσε πιθανόν τούς μαρξιστές καθηγητές, αλλά μπορεί πιο ταιριαστά να ήταν τά λόγια τού Σάμιουελ Μπέκετ, αυτά που παρέθεσε ο Χέρμπερτ Μαρκούζε στον Μονοδιάστατο άνθρωπο : «Μην περιμένεις να σέ κυνηγήσουν για να κρυφτείς».
Όμως ο κριτικός δρόμος παραμένει ανοιχτός. Οργανώσεις εναντίωσης – συχνά ρευστές και παροδικές – και άτομα που εναντιώνονται υπάρχουν παντού. Η κατάσταση δεν είναι μόνο απελπιστική · είναι και αντικειμενικά ασαφής. Αυτό σημαίνει ότι η πολιτική κατάσταση μπορεί ν’ αλλάξει από στιγμή σε στιγμή. Τό 1959 κανείς δεν προέβλεψε τήν έκρηξη τής δεκαετίας τού 1960. Τό 1988 κανένας δεν προείδε τό τέλος τής Σοβιετικής Ένωσης. Παραμένει ως σύνθημα τό αδιαλλαξία πριν τήν πραγμοποίηση. Στην εισαγωγή στο βιβλίο μου παρέθεσα τά λόγια τού πεσιμιστικά οπτιμιστή Βίκτορ Σερζ στην τέταρτη χώρα στην οποία βρέθηκε εξόριστος : «Και έχουμε μάθει πώς να νικάμε, αυτό δεν πρέπει να τό ξεχάσουμε ποτέ». Αμήν.
Russell Jacoby
May 2009, Los Angeles
rjacoby@ucla.edu
έτσι, με τή λέξη «Αμήν» κλείνει ο αμερικανός συγραφέας τό κείμενο που έστειλε για τίς γυναίκες και τούς άντρες που θα τόν διαβάσουν ελληνικά, στην μετάφραση τού Βασίλη Τομανά από τίς εκδόσεις Νησίδες.
πάντως όλος ο κατάλογος τών νησίδων χρειάζεται ένα κοίταγμα τουλάχιστον : τά βιβλία τους ειδικά στον τομέα τού δοκίμιου και τής μελέτης εμένα τουλάχιστον μέ προκαλούνε : προσωπικά θεώρησα εξαιρετική από τήν πρώτη στιγμή που τήν είδα τήν επιλογή τής (πολύτιμης) μάργκαρετ μηντ («αρσενικό και θηλυκό») για τήν οποία θα μ’ άρεσε να κάνω κι εγώ καμιά φορά ειδική ανάρτηση, αλλά ούτε εγώ μού φαίνεται είμαι έτοιμη ακόμα ούτε και τό βιβλίο μάλλον – τό καλό πράγμα αργεί να γίνει – όμως υπάρχουν ήδη : μάμφορντ, φερρό, κροπότκιν, ντεμπόρ, λέμαν (γι’ αυτόν κοιτάξτε και τήν ανάρτηση μετά βίδεου τής κατερίνας) και άλλοι, συμπεριλαμβανόμενου και τού ζωγράφου τής ρώσικης πρωτοπορίας κάζιμιρ μαλέβιτς καθώς και ενός ζωγράφου που πολύ αγαπώ (αν έχετε δει όσοι ψάχνετε στα widgets μου έχω ανεβάσει κι ένα βίντεο για τό τελευταίο σπίτι που έζησε) τού μαρκ ρόθκο δηλαδή – με σκέψεις του για τήν τέχνη – [τόν μήνα που διανύουμε (στις 25 φεβρουαρίου τού 1970 αυτοκτόνησε σε ηλικία 66 χρονών) έχουμε και τήν επέτειο τού θανάτου του]
τόν μαρκούζε στην αμερική ανέλαβε – εδώ και λίγα χρόνια – να ξαναβγάλει ο (άλλος μαθητής του) douglas kellner με πολύ προσεγμένο τρόπο
νά κι ένας κατάλογος με τά έργα τού jacoby στα βιβλιοπωλεία (περιέχει και αρκετές αμερικάνικες εκδόσεις) : εδώ (ή εδώ)
για τό τέλος, είχα τήν ιδέα να θυμηθούμε μετά μουσικής μιαν άλλη μαθήτρια τού herbert marcuse, τήν φοιτήτριά του (τότε) άντζελα νταίηβις, από ένα βίντεο με τό τραγούδι που έγραψαν γι’ αυτήν οι john και yoko όταν στη διάρκεια τών φοιτητικών κινημάτων τού ’60 στην αμερική τήν κλείσανε φυλακή
[επιφυλάσσομαι για ένα πολύ διαφωτιστικότερο βίντεο σχετικά με τήν ιστορία αυτή τού μαρκούζε στην καλιφόρνια, τήν επίδρασή του στο κίνημα τής εξέγερσης, τή σχέση τών φοιτητών μαζί του, και τούς διωγμούς που υπέστη – έχω βάλει σύνδεσμό του στό τεχνών, αλλά λέω να τό ανεβάσω και σε ανάρτηση για να βρίσκεται ευκολότερα – σκέφτομαι μόνο ότι θα πρέπει να συνεισφέρω και σε υπότιτλους γιατί τά αγγλικά του είναι με δανέζικη προφορά… τό θέμα είναι κι εγώ πώς θα τά καταλάβω όλα – και πώς θα τά ανεβάσω… ]
(δυστυχώς τό βίντεο που λογάριαζα ν’ ανεβάσω, και που έχει σκηνές από τήν ιστορία και τή δράση τής άντζελας νταίηβις καθώς ακούγεται τό τραγούδι τού λένον, δεν μού επέτρεπε τό embed code κι έτσι ανέβασα κι ένα δεύτερο για πληρέστερη ενημέρωση…)
σημειωματαριο κηπων 