τά τετραψήφια

.

.

            

.

.

τό παρακάτω κείμενο είναι δημοσιευμένο στο τεύχος 74 τού περιοδικού «σημειώσεις» που κυκλοφορεί

.

.

(με αφορμή τά 200 χρόνια από τήν αυτοκτονία, στις όχθες τής λίμνης wannsee στο βερολίνο, τού heinrich von kleist (18 οκτωβρίου 1777 – 21 νοεμβρίου 1811 : 34 χρονών, κι αυτός κι η εριέττα φόγκελ – ήταν συνομήλικοι))

.

   1777 : η γέννηση είναι μια ημερομηνία, πριν πας ακόμα σχολείο πολλές φορές τή μαθαίνεις, τότε που ένας αριθμός και μία λέξη γίνονται δικά μας και, βέβαια, κοσμοϊστορικά : τόσο σπουδαία που θαμπωμένοι και κατάπληκτοι δεν ρωτάμε πώς και γιατί αλλά τά θεωρούμε τά πιο αυτονόητα πράγματα τού κόσμου : μια ημερομηνία και ένα όνομα : όλα θα μείνουν δηλαδή έτσι για πάντα

   μέχρι που οι αριθμοί αρχίζουν να κινούνται και να χοροπηδάνε

   ο τελευταίος αριθμός (μόνο) δηλαδή, τού τετραψήφιου, θα διαπιστώσεις, μετά από δύο τρία ή τέσσερα χρόνια (ανάλογα με τήν παρατηρητικότητά σου) ότι δεν είναι καθόλου σταθερός, δεν μένει καθόλου δηλαδή καθηλωμένος στη μέρα που εσύ γεννήθηκες, και για τήν ακρίβεια χοροπηδάει συστηματικά : εξαφανίζεται μάλιστα κάθε τόσο καθώς παίρνει άλλος τή θέση του : ο τελευταίος αριθμός μ’ άλλα λόγια δεν είναι ούτε σημαντικός ούτε κοσμοϊστορικός γιατί αλλάζει, αυτός δηλαδή κατά κάποιον τρόπο σού δείχνει ότι υπάρχει κάπου κάτι που καιροφυλακτεί – αλλά δεν έχεις καθόλου τή διάθεση να τό προσέξεις ιδιαίτερα μια που αυτός ο θάνατος και αυτή η εξαφάνιση δεν είναι καθόλου κακά πράγματα : είναι η ζωή σου, είναι η ζωή που χοροπηδάει χαρούμενα και γεμάτη εκπλήξεις κι ο αριθμός απλώς τήν παρακολουθεί – και στεγνά ο κακόμοιρος προσπαθεί να δείξει ότι είναι κι αυτός ζωντανός : με τή λιτή και άχαρη μοίρα τών αριθμών να σού δείξει ότι παίρνει κι αυτός μυρωδιά από τή ζωή : πολύ λιτή και πολύ λιγομίλητη, αριθμητική, μυρωδιά –

   ώσπου ν’ αρχίσει τό σχολείο να ασχολείται με τούς άλλους σπουδαίους ανθρώπους – και στο μάθημα τής ιστορίας να σέ βάζει να μαθαίνεις γι’ αυτούς, που έχουν κι αυτοί ένα όνομα και δίπλα (μέσα σε παρένθεση) δύο (όμως, αυτοί) αριθμούς, (πάντα τετραψήφιους) : αλλά δεν δίνεις και πάλι σημασία γιατί αυτοί είναι πεθαμένοι, παλιοί, και δεν έχουν σχέση με τήν ζωή σου – απλώς τώρα (με τό σχολείο) η ζωή έχει και βάσανα και πρέπει να μαθαίνεις και να παπαγαλίζεις και ονόματα άλλων – και αριθμούς : και είναι βάσανο αυτοί οι αριθμοί τών άλλων :

   στην πραγματική ζωή, δηλαδή τή δικιά σου, αυτή η δεύτερη ημερομηνία δεν υπάρχει – όταν υπάρξει η παραμικρή σκέψη γι’ αυτήν αυτό λέγεται τότε όντως θάνατος

   στην αρχή μάλιστα σ’ ενοχλεί που, στις εγκυκλοπαίδειες και τίς ζωές τών άλλων που έχουν κάνει έργα διάφορα, δίπλα στα ονόματα και μες στην παρένθεση υπάρχει επίσης (σε λίγους όμως) ένας μόνο επίσης αριθμός και δίπλα μια παύλα μόνο : αυτό, από αισθητική άποψη σ’ ενοχλεί – δεν σ’ ενοχλούσε ποτέ η ασυμμετρία – σού άρεσε κιόλας – αλλά εδώ δεν πρόκειται για ασυμμετρία αλλά για πράγματα κολοβά : σαν μια εκκρεμότητα που δεν έχει ακόμα κλείσει

   1811 ο θάνατος : θα περάσουνε χρόνια, και έργα πολλά, πριν αρχίσεις να μαθαίνεις, και να προσέχεις, τίς λεπτομέρειες για τόν δεύτερο αυτόν αριθμό : αυτό λέγεται τότε πάλι θάνατος : κυρίως όταν οι λεπτομέρειες για τόν δεύτερο αυτόν αριθμό σού δείχνουν ότι τό όνομα θέλησε, και φρόντισε, και διάλεξε μόνο του, πότε ο δεύτερος αυτός αριθμός θα σχηματιστεί : φοβερό.

   αυτή είναι η κρύα και ανήλεη στιγμή λοιπόν που όλα τά τετραψήφια παγώνουν, και γίνονται ένα κρύο επιτύμβιο από άχρωμο και παγωμένο μάρμαρο και τότε είναι που μπορείς να πεις τό 2011 γίνονται 200 τά χρόνια από τό 1811 που αυτοκτόνησε ο κλάϊστ (μαζί με τήν εριέττα), αλλά μπορείς να κάνεις κι άλλους υπολογισμούς : για τήν ακρίβεια αυτούς τούς υπολογισμούς άρχισες να τούς κάνεις από πιο πριν, σχεδόν από τήν ίδια τήν εποχή που άρχισε να σ’ αρέσει και ο κλάϊστ – και αυτό συνέπεσε μάλλον με τήν εποχή που διαπίστωσες ότι δεν χοροπηδούσε μόνο ο τελευταίος αριθμός, αλλά άλλαζε και ο προτελευταίος, ο τρίτος : περνάγανε, και φεύγαν προς τά πίσω (και στην πραγματικότητα άραγε προς πού;) μέρες και μήνες χρόνια και καιροί, ομαδοποιημένοι ως δεκαετίες πλέον : κι ύστερα, αργότερα πολύ, έγινε τό καταπληκτικό και άλλαξε και ο δεύτερος ο αριθμός – εκείνο τό μονίμως σταθερό 9 (που για τόν κλάϊστ ήτανε εκείνο τό μονίμως σταθερό 7 που θα γινότανε αιφνιδίως 8) – κι αυτό συμβαίνει όπως ξέρεις σε πολύ λιγότερους στον κόσμο (αλλά συνέβη (στη δικιά σου ζωή) να αλλάξει έτσι μαζί και ο πρώτος – τό ακόμα σταθερότερο εκείνο 1 : αυτό πλέον κι αν είναι σπανιότατο – για τήν ακρίβεια μόνο δύο φορές έχει συμβεί στην ανθρωπότητα ώς τώρα, εσύ έχεις ζήσει βέβαια τήν δεύτερη)

   όμως από πιο πριν (τότε που πρόσεξες ότι ο τρίτος αριθμός είχε αλλάξει όχι μόνο μια, αλλά και δυο, και τρεις φορές) άρχισε να συμβαίνει κάτι άλλο, παράλληλο, που είχε ξαφνικά σχέση και με τούς άλλους που ζούσαν σύγχρονα με σένα : αυτοί οι άλλοι δηλαδή άρχισαν να μιλάνε για τά πράγματα και για τούς αριθμούς λες και τούς ξέρανε κι αυτοί : μα δεν τούς ξέρανε καλά : δεν τούς ξέρανε, γιατί, όταν τούς ξέρεις, ξέρεις πως τίποτα δεν γίνεται όπως λέγαν αυτοί μετά εκ τών υστέρων : και άρχισε και να σ’ εκνευρίζει που τά χωρίζαν όλα έτσι, τόσο ψυχρά και αντικειμενικά, και δήθεν μαθηματικά, σε ομαδούλες και δεκαετίες : όμως τά πράγματα δεν πάνε έτσι, και πολύ περισσότερο όταν ζεις τά πράγματα ποτέ δεν λογαριάζεις αριθμούς : μπορεί να τούς σκεφτείς τούς αριθμούς καμιά φορά κλεφτά (και από μέσα σου), κάποια φορά ας πούμε στις περιπτώσεις που ο τρίτος και ο τέταρτος γίναν ολόϊδιοι (τόν έκανες τόν υπολογισμό, εκ τών υστέρων, για τήν περίπτωση τού 66 και τού 77) αλλά αυτό ήταν κάτι που αφορούσε μόνο τί συνέβη στη δικιά σου τή ζωή ας πούμε τότε : αλλά ποτέ για ό,τι έγινε, για όποιον αριθμό έγινε διάσημος, ξέρεις καλά πως ούτε συ ούτε κανένας άλλος απ’ αυτούς που αυτά τά ζήσανε, δεν σκέφτονταν τούς αριθμούς ας πούμε τότε : γι’ αυτό πολλοί μπερδεύονταν όταν τούς έλεγες «ποιο 73; 72 τό θυμάμαι γω» ή : «τό 65 ή τό 63 ήταν αυτό;» και ξαφνικά έγινε τό 89 ας πούμε περιβόητο, ενώ ήτανε σπουδαιότερο για σένα γι’ άλλους λόγους. Όπως τό 99 ήτανε επίσης σπουδαιότερο για σένα γι’ άλλους λόγους, και είσαι σίγουρη ότι κανείς απ’ όσους τό ’ζησαν δεν τό ’ζησαν σαν ένα απλό προθάλαμο τού κοσμοϊστορικού (που θα ’ταν μια αλλαγή πλέον ταυτόχρονα και στον πρώτο και στον δεύτερο αριθμό τής τετράδας, πράγμα πού ’χε συμβεί άλλη μία φορά, είπαμε, μονάχα στον πλανήτη – κει πέρα στο μεσαιωνικό (κι ωραίο) 1000 – και είναι τόσο μακριά μας τώρα αυτοί που καλά–καλά δεν έχουμε ιδέα πώς σκεφτόντουσαν (κάτι αφέλειες περί δευτέρας παρουσίας, ή περί γενικής κατάρρευσης τού ιντερνέτ, δεν λογαριάζονται, μιλάμε για τούς σοβαρούς ανθρώπους –)

   για να μην πω και για τούς μήνες – και συγγράψω σύγγραμμα : εγώ πάντως αυτές τίς λεπτομέρειες τού χρόνου μόνο με χώρους τούς συνδύαζα, ή με άλλα πράγματα πάντως : επομένως έκανα αιώνες για ν’ αρχίσω να θυμάμαι έναν φλεβάρη – πάντοτε τόν ανακαλούσα μέσω τών εφημερίδων ότι αυτές τόν θυμόντουσαν επειδή εκείνη τήν ημέρα πέθανε μια ηθοποιός και οι εφημερίδες ως συνήθως τήν μνημόνευαν : στις τόσες τού φλεβάρη επομένως, ναι : χαμένα, όλα. (Τήν τραγωδό μονίμως θα τήν μνημονεύουν – και θα διευκολύνουνε κι εμένα να θυμάμαι τ’ άλλα τά δικά μας : γιατί ποτέ τήν ώρα που τό κάνεις κάτι δεν κρατάς τήν ώρα τήν ημέρα και τούς αριθμούς τού τετραψήφιου). Πρόσεξα όμως κάτι ενδιαφέρον – και αυτό τό πρόσεξα με τόν καιρό : οι πιο σημαντικοί ας πούμε άνθρωποι έζησαν με τό ένα πόδι σ’ ένα νούμερο (για τόν 2^ο αριθμό μιλάμε τώρα) και με τό άλλο σ’ άλλο : άλλαζαν οι αιώνες δηλαδή στο μέσο τής ζωής τους : κι ο κλάϊστ είχε τό προσόν να γεννηθεί σε ομοιόμορφο εντελώς νούμερο : 3 εφτάρια στη σειρά : τό πρόσεξε άραγε; τού άρεσε καθόλου; Πάντως είμαι απολύτως, πλέον, σίγουρη ότι καμία σημασία δεν έδωσε στην τελική ημερομηνία που όλα θα τά πάγωνε : στα απαυτά του ποια ημερομηνία σχηματίστηκε όταν με τήν εριέττα πήραν τήν απόφαση : και επομένως και στα απαυτά του παρομοίως αν είναι φέτος η επέτειος τών διακοσίων ή δεν είναι –

   (μ’ αρέσει βέβαια να σκέφτομαι τήν εποχή που ο αριθμός δεν θα ’ναι μόνο τετραψήφιος, αλλά είναι τόσο φοβερό αυτό που δεν μπορείς να πεις πολλά πέρα από ένα : αν ζει ο πλανήτης ο κακόμοιρος ώς τότε – κι αν τά έργα που ’γιναν (ώς τότε) θα έχουνε εντωμεταξύ όλα διασωθεί – ίσως με άλλους μόνο τρόπους : φαντάζομαι ότι αν έχει εξακολουθήσει ο πλανήτης πάντως να υφίσταται, θα έχουν γίνει εξυπνότεροι ας πούμε όλοι, ώστε δεν θα υπάρχει προβληματισμός στα χρόνια τού 9999 για τήν επόμενη χρονιά που όλα θα ’ναι πενταψήφια και θα αρχίζουν (πάλι) από 1 : 10000 και 10001 δηλαδή, χωρίς τήν αγωνία πλέον (καμιανής) κατάρρευσης)

   άσε που δεν μπορεί να έχεις και ασφαλή ιδέα για τό αν θα μετράνε ακόμα όλοι με τόν ίδιο τρόπο τότε – μπορεί να ’χει προκύψει δηλαδή θέλω να πω απόφαση νεότερη για κάποια σπουδαιότερη (μπορεί και τετραψήφια, μπορεί και πενταψήφια) χρονολογία ή θάνατο και γέννηση

.

(από τό ανέκδοτο μυθιστόρημα «μέρες τοπίου»)

.

.

μερικά τεύχη τού περιοδικού «σημειώσεις» υπάρχουν εδώ

για τόν κλάϊστ άλλα εδώ, εδώ, εδώ, κι εδώ

.

.

.      .      

.

η ζωγραφική από εδώ και εδώ

.

.

.

heinrich von kleist ( + henriette vogel) 1811 – 2011 : (τά διακόσια χρόνια ενός διπλού θάνατου)

  

 

      τόν μήνα αυτόν (και ειδικά στις 21 νοεμβρίου) είναι η επέτειος τού θανάτου τού χάϊνριχ φον κλάϊστ – και δεν τόν αναφέρω ως διπλόν μόνο και μόνο επειδή αυτοκτόνησε μαζί με τήν εριέτα φόγκελ : με τούς (υστερόβουλους ασφαλώς) υπολογισμούς μου, πεθαίνοντας μέ στέρησε (εμένα τουλάχιστον, για να μην πω για τούς (πολλούς, σε όλον τόν κόσμο) άλλους) κι από τό έργο που θα έκανε αν δεχόταν να ζήσει λίγο ακόμα… Αλλά αυτά είναι κακοί υπολογισμοί, ασφαλώς : δεν άντεχε άλλο – η πατρίδα του τόν είχε πρήξει και φτύσει επαρκώς…

.

.

   1 τόν μήνα λοιπόν που είχαν αποφασίσει για τήν τελική σκηνή (και που θα έκανε τίς ημερομηνίες να σταματήσουν (και για τόν ίδιον και για κείνην) εντελώς και διά παντός – εκτός από τίς (ασταμάτητες ασφαλώς) ημερομηνίες που αφορούν τό εκπληκτικό, και μοναχικό, έργο του –  200 δηλαδή χρόνια πιο πριν, κι έναν όπως ετούτη τή στιγμή νοέμβρη, η εριέττα θα ’στελνε στον χάϊνριχ ένα γράμμα τόσο ωραίο αλλά και τόσο περίεργο, που δείχνει αν μη τί άλλο (εκτός από τό πόσο τόν αγαπούσε) ότι είχε εξαιρετικό ταλέντο κι η ίδια στο γράψιμο – έτσι που μάλλον θα καταλάβαινε περίφημα και τό δικό του έργο ( : άρα καλά έκανε κι αυτός από μια άποψη και «δεν ήθελε πια τίποτ’ άλλο απ’ τό να βρει έναν λάκκο για να μπεί μέσα μαζί της»)

   (τό γράμμα γράφτηκε τόν μήνα τής διπλής αυτοκτονίας αλλά δεν έχουμε τήν ακριβή ημέρα – και επειδή όλον εκείνο τόν μήνα προετοιμάζονταν και οι δύο στέλνοντας γράμματα σε συγγενείς και φίλους, μπορεί τό γράμμα να τό έστειλε η εριέττα οποιαδήποτε μέρα τού μήνα, ακόμα και τήν παραμονή τού πικνίκ στη wannsee)

   αντιγράφω λοιπόν :

.

.

      Βερολίνο, Νοέμβριος 1811

   Χάϊνριχ μου, αρμονικέ μου, παρτέρι μου από υάκινθους, αυγή μου, λυκόφως μου, γλυκέ μου ωκεανέ, αιολική μου άρπα, τριανταφυλλώνα μου, ουράνιο τόξο μου, μικρό παιδί στην αγκαλιά μου, αγαπημένη μου καρδιά, χαρά μέσα στον πόνο μου, αναγέννησή μου, λευτεριά μου, σκλαβιά μου, Σάββατό μου, χρυσό μου δισκοπότηρο, ατμόσφαιρά μου, ζέστα μου, λογισμέ μου, ποθητέ μου εκεί ψηλά κι εδώ κάτω, πολυαγαπημένο μου αμάρτημα, παρηγοριά τών ματιών μου, η πολυτιμότερη απ’ τίς έγνοιες μου, η πιο όμορφη απ’ τίς αρετές μου, καμάρι μου, προστάτη μου, συνείδησή μου, δάσος μου, λάμψη μου, κράνος μου και ξίφος μου, μεγαλοψυχία μου, δεξί μου χέρι, ουράνια σκάλα μου, Άι–Γιάννη μου, ιππότη μου, τρυφερέ μου ακόλουθε, αληθινέ μου ποιητή, κρύσταλλό μου, πηγή ζωής μου, κλαίουσα ιτιά μου, κύριέ μου κι άρχοντά μου, ελπίδα μου κι απόφασή μου, πολυαγαπημένε μου αστερισμέ, μικρέ μου χαδιάρη, απόρθητο κάστρο μου, ευτυχία μου, θάνατέ μου, πυγολαμπίδα μου, μοναξιά μου, όμορφο καράβι μου, ρεματιά μου, ανταμοιβή μου, Βέρθερέ μου, Λήθη μου, κούνια μου, θυμίαμα και μύρο μου, φωνή μου, κριτή μου, τρυφερέ μου ονειροπόλε, νοσταλγία μου, καθρέφτη μου χρυσέ, ρουμπίνι μου, αυλέ μου, αγκαθωτό στεφάνι μου, χιλιάδες θαύματά μου, δάσκαλέ μου, μαθητή μου, σ’ αγαπώ περισσότερο κι απ’ όσο μπορώ να φανταστώ. Η ψυχή μου σού ανήκει.

Εριέττα

   Υ. Γ. – Η σκιά μου τό μεσημέρι, η πηγή μου μέσα στην έρημο, η καλή μου μητέρα, η θρησκεία μου, η εσωτερική μου μουσική, φτωχέ μου άρρωστε Χάϊνριχ, αρνάκι μου πασχαλινό, τρυφερό κι άσπρο, Ουράνια Πύλη μου.

Ε.

 

      

 

   2 λέω να παραθέσω και  μερικές σκέψεις για τήν πεζογραφία του, αποσπασματικές ασφαλώς, που τίς αφιερώνω κι αυτές στη φετινή επέτειο : τής οποίας η υποδοχή στον κόσμο – και ειδικά στην γερμανία,  δικαιολογημένα βέβαια, έστω και κατόπιν εορτής – προετοιμάζεται από καιρό ( : φέτος τό καλοκαίρι μού είπαν ότι ο δήμος τού βερολίνου σχεδίασε με τήν ευκαιρία και μια σχετική βελτίωση τής κατάστασης τού τάφου (περί αυτού μπορείτε να διαβάσετε και μερικά άλλα δικά μου εδώ) :

.

   η αφηγηματική τέχνη τού κλάϊστ είναι πραγματικά μοναδική

   έχουμε να κάνουμε με ένα ύφος σκληρό σαν ατσάλι, παράφορο, στην κυριολεξία παραμορφωμένο διαστρεβλωμένο και παραφορτωμένο με υλικό – ένα ύφος συντακτικά περίπλοκο, με μεγάλες περιόδους, περιπεπλεγμένο, με μια έντονη τάση για προτάσεις τού στυλ «κατά τρόπον ώστε…» οι οποίες φτιάχνουν μια σύνταξη που από τή μια είναι αυστηρά λογική και από τήν άλλη ασθμαίνουσα μέσα στην έντασή της. Ο κλάϊστ μπορεί ν’ αφήσει έναν πλάγιο λόγο να απλωθεί σε παραπάνω από εικοσιτέσσερις γραμμές χωρίς να καταφύγει στην παραμικρή τελεία – σ’ αυτόν τόν λόγο μπορεί να συναντήσουμε ούτε λίγο ούτε πολύ δεκατρείς αναφορικές προτάσεις οι οποίες να αρχίζουν με τό αναφορικό «που» και να καταλήγουν σ’ ένα «κοντολογίς, κατά τρόπον ώστε…» πράγμα όμως τό οποίο παρ’ όλ’ αυτά δεν θα φέρει τήν πρόταση σ’ ένα τέλος, αλλά αντίθετα θα ανοίξει μία ακόμα αναφορική πρόταση! Η πρώτη φράση από τόν Σεισμό στη Χιλή από καιρό έχει καθιερωθεί σαν ένα αριστουργηματικό παράδειγμα περιεκτικού αφηγηματικού λόγου : «Στο Σαντιάγκο, πρωτεύουσα τού βασιλείου τής Χιλής, τή στιγμή ακριβώς τού μεγάλου σεισμού τού έτους 1647 κατά τόν οποίο πολλές χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τή ζωή τους, ένας νεαρός Ισπανός με τ’ όνομα Χερώνυμο Ρουγκέρα κατηγορούμενος και φυλακισμένος για κάποιο έγκλημα, στεκόταν μπρος σ’ ένα στύλο στο κελί του, με τόν σκοπό να κρεμαστεί»

   τό καθετί σ’ αυτά τά διηγήματα είναι συναρπαστικό, εκθαμβωτικό, για να μην πω συγκλονιστικό. Όντας ο ίδιος ο κλάϊστ άνθρωπος τών άκρων, θέλγεται από ασυνήθιστα θέματα και οριακές ψυχικές καταστάσεις· καμιά φορά, μάλιστα, γίνεται και βίαιος

    η γκάμα τών ιστοριών του απλώνεται από τήν εκτεταμένη νουβέλα μέχρι τό σύντομο ανέκδοτο : από τόν Μιχαήλ Κολχάας, τήν ιστορία ενός άντρα που η βλάσφημη αντίληψή του για τή δικαιοσύνη τόν ωθεί στην παρανομία και τόν εμπρησμό, μέχρι τή Ζητιάνα τού Λοκάρνο, μια ιστορία μυστηρίου στην οποία ο ένοχος φεουδάρχης, εξαγριωμένος απ’ τό φόβο, βάζει φωτιά στο ίδιο του τό σπίτι : «Εξαγριωμένος απ’ τό φόβο». Ο αναγνώστης ας σταθεί σ’ αυτή τή φράση· είναι απόλυτα χαρακτηριστική στον κλάϊστ

   κάποτε ο κλάϊστ χρησιμοποίησε τή φράση «ο πλήρης τρόμος τής μουσικής». Όταν τό διάβασα αυτό, θυμήθηκα τήν περιγραφή τής έκφρασης τού προσώπου τού τολστόϊ, όταν άκουγε σπουδαία μουσική : ήταν μια έκφραση τρόμου.

   διαβάζοντας κανείς αυτά τά διηγήματα αισθάνεται, διαδοχικά και αντιφατικά, έξαψη έκπληξη και αγωνία. Η Μαρκησία τού Ο… είναι η πρώτη νουβέλα του. Τήν έγραψε σε ηλικία εικοσιοχτώ χρονώ, τήν εποχή που ήταν υπάλληλος σε ένα κτηματολόγιο στην καινιξβέργη, λίγο μετά αφ’ ότου είχε δημοσιεύσει ανώνυμα τήν Οικογένεια Σρόφενστάϊν. Τό θέμα είναι πολύ παλιό και κατά καιρούς πολλοί τό έχουν επεξεργαστεί. Ο κλάϊστ μπορεί να τό πήρε από κάποιο κύκλο γαλλικών μύθων, μπορεί από τόν θερβάντες, μπορεί και από τόν μονταίνιο· μπορεί όμως να τό πήρε και από τή ζωή. Όπως και να ’χει, ο τρόπος που τό χειρίστηκε φέρει τήν πιο προσωπική σφραγίδα, είναι ολοφάνερα κλαϊστικός. Θα ήταν αδύνατο να χειριστεί κανείς ένα παρόμοιο θέμα με μεγαλύτερη σοβαρότητα και αξιοπρέπεια

   «και μόνο η απλή περιληπτική αναφορά στο θέμα», έγραψε (όμως) μια εφημερίδα, «συνεπάγεται τόν άμεσο εξοβελισμό από τήν καθώς πρέπει κοινωνία. Η μαρκησία μένει έγκυος χωρίς να ξέρει κανείς πώς και από ποιον. Είναι τάχα αυτό θέμα που να αξίζει τίς σελίδες ενός περιοδικού ταγμένου να υπηρετεί τήν τέχνη; Μπορείτε να φανταστείτε τί είδους λεπτομέρειες είναι υποχρεωμένος να αναφέρει ο συγγραφέας και πόσο δυσάρεστα θα ηχήσουν σε κάποια ευαίσθητα αυτιά;» Τά ευαίσθητα αυτιά, για παράδειγμα, μιας κυρίας που έγραψε στον εκδότη : «Καμιά γυναίκα δεν μπορεί να διαβάσει τήν ιστορία τής Μαρκησίας τού Ο… χωρίς να κοκκινίσει. Πού μάς οδηγούν τέτοιου είδους γραφτά;». Είναι γεγονός πως κυρίως οι γυναίκες αντέδρασαν εναντίον τού κλάϊστ. Ακόμη όμως και άντρες σοκαρίστηκαν και ψέλλισαν τίς επικρίσεις τους, απέναντι σε ένα τολμηρό αριστούργημα που ήδη από τότε είχε θεωρηθεί ένα έργο μεγάλης πνοής

   η ιδέα τού σασπένς συνδέεται στενά με τήν ίδια τήν ιδέα τής αφήγησης, και έτσι πρέπει· τό να αφηγείσαι μία ιστορία σημαίνει να δημιουργείς σασπένς, και μέρος τής τέχνης τού πεζογράφου είναι η ικανότητά του να κάνει διάφορα σκοτεινά θέματα τής ιστορίας του να φαίνονται διασκεδαστικά· μέρος τής τέχνης του είναι επίσης τό να κατορθώνει να παραμένει συναρπαστική μία πλοκή, τής οποίας τήν έκβαση καταλαβαίνει κανείς εκ τών προτέρων. Όμως τό σασπένς τού κλάϊστ είναι τελείως διαφορετικό. Οι νουβέλες του μοιάζουν περισσότερο στο ιταλικό πρότυπο – τή novella· και novella σημαίνει νέα. Αυτά τά νέα μάς τά αφηγείται με τόση ψυχρότητα και απάθεια, και με τόσο ιδιόρρυθμο τρόπο, που τό σασπένς που δημιουργούν οι ιστορίες του να μάς φαίνεται ταυτόχρονα και ξένο και οικείο μαζί, έτσι που να λειτουργεί επάνω μας απολύτως ανησυχητικά. Όλες οι αισθήσεις μας είναι συγκεχυμένες. Ο κλάϊστ έχει τόν τρόπο του να μάς βασανίζει και – εδώ είναι ο θρίαμβός του σαν καλλιτέχνη – κατορθώνει να μάς κάνει να τόν ευγνωμονούμε γι’ αυτό τό μαρτύριο.

thomas mann

.

.

.

.

η κριτική τού τόμας μαν γράφτηκε στα αγγλικά, ως πρόλογος για τήν αμερικανική έκδοση τών διηγημάτων τού κλάϊστ τό 1954

τό γράμμα τής εριέττας φόγκελ και τά αποσπάσματα από τό κείμενο τού μαν είναι σε μετάφραση θοδωρή δασκαρόλη, από τήν έκδοση heinrich von kleist / 4 νουβέλες / (η μαρκησία τού ο…, ο σεισμός στη χιλή, ο έκθετος, η αγία καικιλία ή η δύναμη τής μουσικής) / που περιέχεται μαζί με τό κείμενο τού michel tournier «kleist ή ο θάνατος ενός ποιητή» αντί προλόγου στις εκδόσεις «άγρα» 1986

[τό κείμενο αυτό τού τουρνιέ (απ’ τό οποίο παίρνω πάντα πληροφορίες) είναι πολύτιμο γιατί παραθέτει, εκτός από τά γράμματα τών ίδιων, και καταθέσεις φίλων συγγενών και  μαρτύρων από τό αρχείο τής αστυνομίας κατά τίς έρευνες ύστερα από αυτήν τήν «αυτοκτονία μετά φόνου» (ο κλάϊστ θεωρήθηκε ότι δολοφόνησε τήν εριέττα πριν αυτοκτονήσει : η μαρτυρία κάποιου φίλου για τήν πραγματική διάσταση τών γεγονότων τού κόστισε ακριβά (αυτού τού φίλου) και στην προσωπική και στην επαγγελματική του ζωή) και φυσικά η κοινωνία τής εποχής θεώρησε τό γεγονός αυτό (τής παγίωσης μιας ημερομηνίας δηλαδή με τέτοιο ηθελημένο, χαρούμενο, και αποφασισμένο τρόπο) σκανδαλώδες αποσιωπητέο και απολύτως κατακριτέο : στον κοινό τάφο (ο φίλος φρόντισε να είναι όντως κοινός) δεν μπήκε πάντως τό όνομα τής εριέττας για τό μεγαλύτερο μέρος τών διακοσίων αυτών χρόνων – προστέθηκε απλώς μια μικρή πλάκα με τ’ όνομά της μόνο πρόσφατα (δηλαδή μέσα στην τελευταία δεκαετία) – προσωπικά μού φαίνεται μάλιστα σαν πρωτοβουλία ατομική, και πάντως όχι πολύ επίσημη…]

.

.

.

.

3 έχω ήδη γράψει εδώ κάτι δικό μου για τόν κλάϊστ
αλλά σήμερα που η δικιά μας (αλλά και η δικιά του) χώρα μάς πρήζει και μάς φτύνει πάλι επαρκώς, είπα (με αφορμή μια τόσο θλιμμένη επέτειο) να βάλω κι αυτά – προσωπικά (όσοι συχνάζουν στους κήπους τό έχουν φαντάζομαι υπόψη) δεν ξέρω καλύτερο αντιφτύσιμο από τή μεριά μας πέρα από τό να ασχολούμαστε με τήν τέχνη – αυτήν που κάνει σκουπίδι τά σκουπίδια

.

.

.

.

.

.

.

.