Proetimasíes by Hári Stathátou / review by: Dora Tsimpouki / μια κριτική στο jstor

.

.

.

.

.

«The voice in Hári Stathátou’s first and quite promising novel, “Preparations”, sounds vivid, amusing, and sometimes astonishingly original. The story – mostly the first-person account of a young woman’s summer experiences – serves as a means to describe and explain the heroine’s psychological preparations preceding artistic creation, which in this case is painting.»

έτσι αρχίζει μια κριτική για τις «προετοιμασίες» που δημοσιεύτηκε το 2008 στον ιστότοπο τού jstor και γράφτηκε από την ντόρα τσιμπούκη, καθηγήτρια αγγλικής και αμερικανικής  λογοτεχνίας στο ε.κ.π.α :

την ανακάλυψα αργότερα και εντελώς τυχαία μέσω google : ήταν μια κριτική για το πρώτο μυθιστόρημά μου (το πρώτο που εκδόθηκε, όχι το πρώτο που γράφτηκε) τίς «προετοιμασίες», που βγήκαν στον «κέδρο» το 1987

την παραθέτω φωτογραφημένη γιατί δεν την έχω ψηφιακά (η αναγγελία της υπάρχει εδώ)

.

.

.

.

.

(η ντόρα τσιμπούκη έχει εκδόσει μαζί με τήν αγγελική σπυροπούλου τό βιβλίο «Culture Agonistes / Debating Culture, Rereading Texts» (Bern, Berlin, Bruxelles, Frankfurt/M., New York, Oxford, Wien, 2002))

.

.

με τη σημερινή ανάρτηση κλείνει λοιπόν αυτός ο μικρός κύκλος (κανονική παρένθεση – αναπάντεχη ακόμα και για μένα την ίδια) (σ’ αυτό το βλογ) με τα τρία κείμενα που έχουν γραφτεί για τα δικά μου βιβλία (τ’ άλλα δύο είναι εδώ και εδώ) – στην πραγματικότητα έχει υπάρξει κι ένα τέταρτο κείμενο, πρώτο μάλιστα δημοσιευμένο χρονολογικά, που ήταν ένα κριτικό σημείωμα, για τις «προετοιμασίες» πάλι ακριβώς, τής ελισάβετ κοτζιά στην «καθημερινή» – αν θυμάμαι καλά πρέπει να γράφτηκε την ίδια τη χρονιά τής έκδοσης του βιβλίου, δηλαδή το 1987 αλλά δεν το έχω (δεν υπήρχε τότε και η δυνατότητα βέβαια) ψηφιοποιημένο, και με τις αλλαγές των σπιτιών δεν μπόρεσα να βρω το φύλλο της εφημερίδας σήμερα για να το φέρω – έστω σε φωτογραφία

αλλά, αρκετά : το βλογ θα ξαναγυρίσει στη συνηθισμένη, και πιο εύκολη για μένα, ύλη του, μετά το σημερινό

να προσθέσω μόνο, για να ’μαι δίκαιη, ότι οι προετοιμασίες είχαν γίνει απροσδόκητα ευμενώς αποδεκτές και στο ραδιόφωνο – που τη δεκαετία τού ’80 και πριν την επέλαση των μπεστσέλερ και των εφημεριδικών τοπτέν είχε αρκετές εκπομπές για βιβλία – : θυμάμαι ότι είχα μιλήσει στην «προσωπική ανθολογία» τού γιάννη κοντού, στο «όσα παίρνει ο άνεμος» του βαγγέλη ραπτόπουλου, στο «πρώτο βιβλίο» τής αλόης σιδέρη και στην ανάλογη εκπομπή για πρωτοεμφανιζόμενα βιβλία τού γιώργου σαρηγιάννη – αλλά καθώς μού ήταν (και μού είναι) δύσκολο να μιλάω για μένα, είχα αρνηθεί σε κάποιους άλλους οι οποίοι είχαν τη διακριτικότητα να μην επιμένουν ιδιαίτερα – τους θυμάμαι με ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη –

αυτά ώς εδώ : όσες τριγυρνάτε στη σχετική ευκολία τού φέϊσμπουκ ξέρετε ήδη ότι εκεί γράφω συχνότερα, και συχνά για θέματα τής πολύ άμεσης επικαιρότητας – αλλά το βλογ δεν πρόκειται να το αφήσω – θα επανέλθω σίγουρα για ό,τι περισσότερο αγαπώ και με νοιάζει.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

«έκθεση βαθυτυπίας», σπαραγμός μεταμφιεσμένος σε μανιφέστο ανατροπής / κριτική τού γιώργου συμπάρδη

.

.

.

.

.

Η ΕΚΘΕΣΗ ΒΑΘΥΤΥΠΙΑΣ (Απόπειρα 2006), το δεύτερο µετά τις Προετοιµασίες του 1987 µυθιστόρηµα της Χάρης Σταθάτου, είναι ένα βιβλίο εριστικό, προκλητικό, ένα µυθιστόρηµα που µέσα στα όριά του δηµιουργεί έναν ολόκληρο και καινούργιο –σχεδόν πρωτοφανή, θα έλεγα– κόσµο ο οποίος καταπείθει τον αναγνώστη και εκβιάζει την κατάφαση και την αποδοχή του.

Θέµα του είναι ο έρωτας και η τέχνη. Ο έρωτας που για τους περισσότερους άνδρες συγγραφείς αποτελεί τρόπον τινά και για κάποιους νεφελώδεις λόγους το αυτονόητο υποτίθεται συνώνυµο του θανάτου, για τη γυναίκα συγγραφέα Χάρη Σταθάτου είναι ταυτόσηµος µε την τέχνη. Ο έρωτας για τη Σταθάτου οδηγεί στην τέχνη ενώ και η τέχνη αναπαριστά και –κάτι ακόµα πιο ουσιαστικό– αναπαράγει τον έρωτα που προϋποθέτει.

Στο κέντρο του µυθιστορήµατος βρίσκεται µια θεατρική πράξη η οποία συναπαρτίζεται από εφτά σκηνές και περιβάλλεται από έναν πρόλογο και έναν επίλογο ενώ δύο εκθέσεις (µε την έννοια που δίναµε στη λέξη «εκθέσεις» στα µαθητικά µας χρόνια) λειτουργούν η µια ως εισαγωγή στον πρόλογο και στη θεατρική πράξη και η άλλη ως δεύτερος και τελικός επίλογος. Χρειάζεται ίσως εδώ να ειπωθεί ότι ο κατά τα άνω θεατρικός πυρήνας του µυθιστορήµατος είναι δυνατόν να υπάρξει και ως αυτοτελές θεατρικό έργο και ότι έτσι όπως εγκλωβίζεται στον πρόλογο και στον επίλογο (µέσα σε κλασικά δηλαδή µυθιστορηµατικά εργαλεία) αποτελεί µαζί τους µια µυθιστορηµατική ενότητα, ένα δεύτερο σχεδόν αυτοτελές σύνολο το οποίο µε τη σειρά του περιβάλλεται από την τελική εξωτερική στιβάδα των εκθέσεων-αφηγήσεων. Μυθιστόρηµα «καρπός» θα µπορούσε εποµένως να χαρακτηρισθεί η Έκθεση βαθυτυπίας, περικάρπιο που περικλείει καρπό που περικλείει πυρήνα. Ή αν το δούµε από το κέντρο προς τα έξω, θεατρικό µονόπρακτο µέσα σε παρενθέσεις και εντέλει µέσα σε αγκύλες που επιτείνουν την αίσθηση της σχεδόν µαθηµατικής και εµφανώς εσκεµµένης δοµής και ταυτόχρονα αναδεικνύουν τον γεωµετρικό σχεδιασµό και την αποδεικτική δεινότητα της συγγραφέως.

.

Τα πρόσωπα του έργου

Τρία είναι τα ορατά και κατονοµαζόµενα πρόσωπα του µυθιστορήµατος: η συγγραφέας του πρόλογου, του θεατρικού και του επίλογου Νίνα, η γλωσσολόγος Λίζα και η ζωγράφος Μάχη. Συντάκτρια της εισαγωγικής καθώς και της τελικής έκθεσης (των «µαθητικών» δηλαδή, σύµφωνα µε όσα είπαµε, εκθέσεων) είναι µια ανώνυµη γυναίκα, ίσως η συγγραφέας Νίνα, ίσως µια άλλη τέταρτη γυναίκα όπως θα ήθελε και όπως µας αφήνει να υποθέσουµε η ίδια η Σταθάτου µε τις γλωσσικές επεξηγήσεις που προτάσσει στο βιβλίο της. Το ίδιο συµπέρασµα προκύπτει αν λάβουµε υπόψη µας και την τέταρτη φιγούρα που αχνοφαίνεται στο βάθος του πίνακα του Max Beckmann µε τον τίτλο «Τέσσερις γυναίκες» και ο οποίος πίνακας είναι βέβαιο ότι κάθε άλλο παρά τυχαία χρησιµοποιείται στο εξώφυλλο του βιβλίου.

Το ερώτηµα εάν το συγκεκριµένο έργο του Beckmann προ–υπήρξε ως κατά έναν τρόπο πηγή έµπνευσης για τη συγγραφέα της Βαθυτυπίας ή βρέθηκε να ταιριάζει µε όσα έγραψε εκ των υστέρων ή σε κάποιο στάδιο της γραφής είναι µάλλον αδιάφορο. Το ίδιο κατά τη γνώµη µου αδιάφορο είναι και το ερώτηµα εάν η συντάκτρια των δύο εκθέσεων είναι η Νίνα ή κάποια άλλη, τετάρτη, ανώνυµη γυναίκα και ανώνυµο προσωπείο της Σταθάτου: συντάκτρια και κατασκευάστρια των εκθέσεων αλλά και ολόκληρου του µυθιστορήµατος, ακόµα και αν η ορθογραφία στα επί µέρους τµήµατα διαφέρει, µοιάζει να είναι ένα και το αυτό πρόσωπο. Και δεν εννοώ τη συγγραφέα της Βαθυτυπίας αλλά το ένα και µοναδικό ουσιαστικά πρόσωπο που άλλοτε διοχετεύεται και παίρνει τη µορφή της ανώνυµης αφηγήτριας των εκθέσεων κι άλλοτε της Νίνας που έχει πάντοτε για φίλες της τη Λίζα και τη Μάχη και όχι κάποια τρίτα πρόσωπα και η οποία παρά τις ορθογραφικές διαφοροποιήσεις µιλάει και εκφράζεται µε έναν ιδιαίτερο αλλά και ίδιο τρόπο και είναι φορέας των ίδιων ιδεών.

Στο πρώτο µέρος του βιβλίου δύο φίλες, η ανώνυµη συντάκτριά του για την οποία µιλήσαµε και η ζωγράφος Μάχη, συζητούν για την ερωτική περιπέτεια µιας κοινής γνωστής τους, της Λίζας που ζει στη Γερµανία. Της Λίζας η οποία για έναν ασήµαντο λόγο, για ένα τίποτα «απ’ αυτά που ’χει ανεχτεί από τους άλλους τους άσχετους µε την οκά» (σελ. 36), χωρίζει από τον γερµανό φίλο της αλλά εξακολουθεί να ζει σε διαφορετική πόλη της ίδιας χώρας µόνο και µόνο για να ακούει τη γλώσσα του Γερµανού της. Τόσο τρελά είναι ερωτευµένη µαζί του.

Την ίδια ουσιαστικά ιστορία, αλλά µε διαφορετικά πρόσωπα στους ρόλους και µε διαφορετικά δεδοµένα, ξανακούµε και στο δεύτερο µέρος του βιβλίου, στον πρόλογο. Η συγγραφέας Νίνα (η οποία όπως είπαµε είναι και η συγγραφέας του προλόγου), η γλωσσολόγος Λίζα που έχει επιστρέψει στο µεταξύ από το εξωτερικό και η ζωγράφος Μάχη συναντώνται και συζητούν µεταξύ άλλων και για κάποιο νεαρό και ταλαντούχο ζωγράφο, γνωστό της Μάχης, που ενώ δεν έχει καταφέρει ακόµη να µπει στη Σχολή Καλών Τεχνών (και δεν το έχει καταφέρει ακριβώς επειδή είναι ταλαντούχος), κερδίζει την εκτίµηση και την αγάπη µιας καθηγήτριας της σχολής η οποία του δίνει πρόσβαση στα υλικά της σχολής και του επιτρέπει να παρακολουθεί τα µαθήµατά της. Και αυτό µέχρι που τα αισθήµατα της ερωτευµένης καθηγήτριας πληγώνονται από το γεγονός ότι ο νεαρός προθυµοποιείται να καλέσει στο εργαστήρι του και να δείξει όλη τη µέχρι τότε δουλειά του σε µια άλλη, ακόµα µεγαλύτερης ηλικίας γυναίκα, διάσηµη ζωγράφο από το εξωτερικό.

Με αφετηρία την παρεξήγηση που δηµιουργείται ανάµεσα στο νεαρό και την καθηγήτριά του και µε τα ίδια σχεδόν δεδοµένα υλικά του παραπάνω µύθου, η Νίνα χτίζει το έργο της, δηλαδή τη θεατρική πράξη που καταλαµβάνει το τρίτο µέρος του µυθιστορήµατος: σε µια γκαλερί όπου εκτίθενται τα έργα βαθυτυπίας (ή χαρακτικής, αν προτιµάτε) µιας καθηγήτριας Σχολής Καλών Τεχνών στην οποία δίνει το όνοµα της Μάχης, έρχεται καθηµερινά µια γλωσσολόγος µε το όνοµα Λίζα για να θαυµάσει τα χαρακτικά και να πείσει τελικά τη χαράκτρια για τα ευγενή αισθήµατα ενός νέου εξαιρετικού ταλέντου και παρόµοιας συµπεριφοράς µε τον νεαρό του προλόγου. Η ανιδιοτέλεια, τα επιχειρήµατα και τα ειλικρινή αισθήµατα από τα οποία εµφορείται η θεατρική Λίζα θα κινητοποιήσουν τη θεατρική Μάχη και θα οδηγήσουν τις δύο γυναίκες σε µια βαθιά, εξοµολογητική φιλία, σε έναν εναγκαλισµό και σ’ ένα φιλί ερωτικό.

Στον επίλογο (στο τέταρτο µέρος του βιβλίου), η Νίνα µε την πρωτοπρόσωπη πάντοτε αφήγησή της µας ξαναγυρίζει στις ηρωίδες έτσι όπως τις γνωρίσαµε στον πρόλογο και στις πραγµατικές τους διαστάσεις ενώ και η ιστορία της για τον νεαρό ζωγράφο προσγειώνεται στην πραγµατικότητα: στις αντιδραστικές απόψεις και τη σεξιστική συµπεριφορά του όντως ταλαντούχου νεαρού, στη στάση ζωής και τις κάθε άλλο παρά ιδανικές δράσεις του που προλέγουν ένα µέλλον στο οποίο πρόκειται να κάνει ό,τι και οι υπόλοιποι ταλαντούχοι ζωγράφοι: «Αυτοί που δίνουνε την εντύπωση ότι ζωγραφίζουνε µόνο και µόνο για να ’χουν να κάνουνε κάτι ώσπου να πεθάνουν» (σελ. 332).

Την ανώνυµη αφηγήτρια της πρώτης έκθεσης τη συναντάµε και στο τελευταίο µέρος του βιβλίου να συνεχίζει τον µονόλογο και την περιπλάνησή της. Η φωνή του άγνωστου στην όψη γκαλερίστα που αδίκως την είχε γοητεύσει από τηλεφώνου στην αρχή του βιβλίου, γίνεται τώρα φωνή άλλης τάξεως. Γίνεται µια ποιητική συλλογή την οποία θα της χαρίσει η φίλη της Λίζα γραµµένη από έναν άγνωστο άνδρα ποιητή που ζει στο Βερολίνο και µιλάει µε τη δική της γλώσσα – τη γλώσσα της αφηγήτριας και τα αισθήµατα της αφηγήτριας. Και ενώ τα ποιήµατά του είναι σαν να τα έχει γράψει η ίδια και εκείνος να της τα έκλεψε και σαν να είναι εκείνος αυτή, από αλληλεγγύη στη γυναίκα σύντροφό του κι ακόµα περισσότερο λόγω του βάσιµου φόβου της διάψευσης και της µαταίωσης, η συνάντηση της αφηγήτριας µε τον ποιητή δεν πραγµατοποιείται και περιγράφεται όπως ίσως θα γινόταν (αν γινόταν) σε ένα επίπεδο φαντασιακό.

.

Μορφές του έρωτα

Ο µοναδικός χειροπιαστός έρωτας και η µοναδική πραγµατωµένη ερωτική σκηνή του βιβλίου, υπάρχει, εσκεµµένα και πάλι, ανάµεσα σε δύο άτοµα του ιδίου φύλου, σε δύο άνδρες που αγγίζονται και κοιτάζονται σε ένα µπαρ του Βερολίνου. Αχνή ελπίδα και υπόσχεση ετεροφυλόφιλης προσέγγισης ο αιµοµικτικός έρωτας αδελφής µε αδελφό που κι αυτής όµως η πραγµατοποίηση εναποτίθεται σε κάποιο µελλοντικό αφήγηµα της ανώνυµης ηρωίδας και στις µελλοντικές, φυσικά, συγγραφικές της διαθέσεις. Προς το παρόν και µέσα στα όρια της Έκθεσης βαθυτυπίας οι άνδρες «καµαρώνουν για τον έρωτα που κάνουνε λες και δίνουνε µάχη» λες και «νικήσανε κάποιον» (σελ. 339). «Τι ερωτική εποχή είναι αυτή» αναρωτιέται ήδη από το πρώτο µέρος του βιβλίου η ίδια ανώνυµη γυναίκα «όταν ο έρωτας κρατάει µόνο όσο κρατάει η παιδική µας η άγνοια;». Στην παιδική ηλικία η άγνοια και στην εποχή της ετοιµότητας «η απόλυτη φρίκη: οι καταστροφές, τα ολοκαυτώµατα: τότε είναι που µπορείς να πεις ότι πια ερωτεύεσαι». Κι ύστερα; Ύστερα έρχεται η εποχή της «απόλυτης και ώριµης νέκρας» (σελ. 47).

Την ερώτηση του Κώστα Ταχτσή στα Ρέστα (1972) (στο αυτοβιογραφικό του αφήγηµα «Η πρώτη εικόνα»), το ρητορικό εκείνο «µα πόσο αρρενωπότερος µπορούσα να γίνω, και πόσο θηλυκότερος», που δεν περιµένει απάντηση αφού η απάντηση είναι δεδοµένη και αυτονόητη, είναι µια ερώτηση την οποία πιστεύω ότι µε τον ίδιο εµφατικό τρόπο θα µπορούσε να υποβάλει διά στόµατος οιασδήποτε των ηρωίδων της και η Χάρη Σταθάτου. Οι αγοραίες ανδρικές εκφράσεις των γυναικών της, όπως το «πάµε για αγόρια και τεκνά», το «πηδάµε και κανένα αγοράκι» ή το «φύγαµε µάγκες» και τα παρόµοια, καθώς και η πλήρης αντιστροφή των ρόλων µε τις γυναίκες να απαξιώνουν τους συνοµήλικους και πολύ περισσότερο τους µεγαλύτερους και να κυνηγούν τους µικρότερους σε ηλικία άνδρες και να περιφρονούν όλη τη µέχρι σήµερα τέχνη των ανδρών που είναι «µια λαµπερή κρίση τρέλας, µια σχιζοφρένεια (…) µια διαρκής βαβούρα» (σελ. 200) αποτελούν µέρος και µόνον της επιθετικής και αρρενωπής εκδοχής του θηλυκού εαυτού, το αρνητικό µιας φωτογραφίας που όταν τελικά αποτυπώνεται (και αποτυπώνεται στην Έκθεση βαθυτυπίας) αποκαλύπτει την άφατη πίκρα και τις βαθιές πληγές των γυναικών ηρωίδων και της συγγραφέως.

Η µητριαρχία την οποία επαγγέλλεται η Χάρη Σταθάτου που θα έρθει µετά από µια επανάσταση, όχι των όπλων αλλά µε την αποτύπωση της θετικής όψης των πραγµάτων και των τραυµάτων εκείνων τα οποία έχουν χαραχθεί µε οξύ στο σώµα και στην ψυχή των γυναικών της, µε την ειρηνική επανάσταση που από τη φύση τους είναι γυναίκες («εµείς, η επανάσταση που είµαστε εµείς, που ακόµα δεν φαίνεται, είπε η Μάχη, αυτό που λέµε, που ακόµα δεν το ακούνε» σελ. 333), δεν είναι η γνωστή παλιά µητριαρχία. Είναι µια πρωτάκουστη µελλοντική Γυναικών Αρχή, είναι εκ πρώτης όψεως µια µητριαρχία χωρίς µητέρες, µε γυναίκες που αρνούνται να γεννήσουν. Οι ηρωίδες της Χάρης Σταθάτου δεν µεµψιµοιρούν και δεν κλαυθµυρίζουν, το αντίθετο: αποσιωπούν µε υψηλοφροσύνη τον σπαραγµό τους και τον µεταµφιέζουν σε εξαγγελία ενός µανιφέστου συνολικής και απόλυτης ανατροπής.

.

Απελευθερωτική πρόζα

Με δεδοµένη την τέτοια οπτική όσον αφορά το επικείµενο µέλλον των γυναικών, η ρητά εκπεφρασµένη πρόθεση της Σταθάτου (διά στόµατος και των δύο αφηγητριών της) να µη φτιάξει καινούργιες ιστορίες αλλά να κατανοήσει –που σηµαίνει να κατανοήσει κριτικά και από τη σκοπιά του φύλου της– τις ήδη υπάρχουσες ιστορίες είναι εύλογη. Η Σταθάτου αρνείται να κατασκευάσει τις δικές της ιστορίες όχι γιατί απεχθάνεται τις κατασκευές κι αφού σε οµολογηµένες κατασκευές κι η ίδια καταφεύγει, αλλά γιατί θέλει να αποδιαρθρώσει και να ανατρέψει τις ήδη υπάρχουσες. Αρνείται να κατασκευάσει ιστορίες γιατί έχει την έπαρση να πιστεύει και την ικανότητα να αποδεικνύει ότι παίρνοντας «αφορµή κι από ’να κουκούτσι» που πέφτει κάτω µπορεί να φτιάξει µια ιστορία (σελ. 380).

Παρόµοια στάση τηρεί η συγγραφέας και όσον αφορά το γλωσσικό της εργαλείο. Οι προκλητικές και µερικές φορές εξεζητηµένες επαναλήψεις, οι αλλεπάλληλες παρενθέσεις και τα επιτηδευµένα σηµεία στίξης σε συνδυασµό µε την απόλυτη προφορικότητα του γραπτού της καταδεικνύουν την αριστοκρατική άρνησή της να προβεί σε οποιουδήποτε είδους παραχώρηση στην ευκολία. Μαρτυρούν και για την άρνησή της να γοητεύσει τον αναγνώστη µε τα δοσµένα και µέχρι σήµερα εν χρήσει µέσα της λογοτεχνίας. Και όµως. Αρνούµενη τη λογοτεχνικότητα η Σταθάτου φτάνει µε τον δικό της προσωπικό τρόπο σε µια άλλου είδους λογοτεχνικότητα, δηµιουργεί µια πληθωρική αλλά και απελευθερωτική πρόζα όπου όλα λέγονται µε το όνοµά τους και όπου ακούµε, όπως σπάνια τυχαίνει να ακούµε, τις γυναίκες να µιλούν µε τη γλώσσα τους. Αρνούµενη τη µυθοπλασία, δηµιουργεί ένα πολυσύνθετο είδος µυθιστορήµατος του οποίου η συστροφική και ανακυκλούµενη αφήγηση διαπλέκεται µε το δοκίµιο και οι απόψεις των ηρωίδων της για τις τέχνες και την ανθρώπινη κατάσταση µε τα ολωσδιόλου πειστικά και πολύ πραγµατικά τους βιώµατα και πάθη.

Η κατάδυση στην παιδική ηλικία των ηρωίδων που επιχειρείται στο πρώτο και στο δεύτερο µέρος της Έκθεσης Βαθυτυπίας πιστεύω ότι αποτελεί ένα από τα κλειδιά για την κατανόησή της. Για την κατανόηση όχι µόνον της φύσης της θεατρικής τέχνης, της τέχνης του µυθιστορήµατος και της καλλιτεχνικής δηµιουργίας γενικότερα, έτσι όπως την αντιλαµβάνεται η Σταθάτου, αλλά και του τρόπου µε τον οποίον προσλαµβάνει και αποτυπώνει η συγγραφέας τον κόσµο της. Έναν κόσµο αφιλόξενο και σε πολλές περιπτώσεις σκληρό για το φύλο της που συχνά την οδηγεί στην απαισιοδοξία και συχνότερα στις υπερβολές του επαναστατηµένου και διαµαρτυρόµενου ανθρώπου. Όµως η Χάρη Σταθάτου γνωρίζει ότι δεν είναι όλη η τέχνη των ανδρών µια σχιζοφρενής βαβούρα, είναι συγγραφέας και γνωρίζει ότι ένας κόσµος χωρίς µητέρες και χωρίς παιδιά είναι ένας κόσµος χωρίς την παιδική ηλικία την οποία νοσταλγεί και ότι η νοσταλγία της είναι κατά βάθος η νοσταλγία του έρωτα. Και γι’ αυτό το βιβλίο της τελειώνει µε µια µεγαλειώδη παρέλαση διαµαρτυρίας και µε µια ιδιαίτερα τρυφερή και συγκινητική σκηνή κεντρική φιγούρα της οποίας δεν είναι µια µητέρα αλλά ένας πατέρας που προστατεύει και προτάσσει τη δίχρονη κορούλα του.

Η Έκθεση βαθυτυπίας, ακόµα κι αν δεν επαληθευτεί σε όλες τις προβλέψεις της όσον αφορά τη γυναίκα και τη θέση της σ’ έναν µελλοντικό κόσµο, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον µυθιστόρηµα, ένα βιβλίο επίµονο, απαιτητικό, που όµως πλουτίζει και αποζηµιώνει κι ανταµείβει τον αναγνώστη πλουσιοπάροχα.

.

.

.

μικρή διευκρίνιση – επειδή δεν με έχετε συνηθίσει να βάζω κείμενα για μένα σ’ αυτό το βλογ – αλλά, βλέπετε,

από τους «επαγγελματίες κριτικούς» κανείς δεν είχε κέφι ν’ αγγίξει αυτό το βιβλίο : ευτυχώς δηλαδή που υπάρχουν και γενναίοι συνάδελφοι, ο εξής ένας : ο γιώργος συμπάρδης (εξαίρετος, ο ίδιος, πεζογράφος) έγραψε αυτό το κείμενο για την «έκθεση βαθυτυπίας» μου το 2007, την ίδια τη χρονιά τής έκδοσης τού βιβλίου – και πρέπει να τον ευχαριστήσω συν τοις άλλοις και για τη διεισδυτική (και γεμάτη φαντασία, συγγραφέας άλλωστε είναι και ο ίδιος) ματιά του –

(το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε τον σεπτέμβριο τού 2007 στο περιοδικό «εντευκτήριο», τεύχος 78, αλλά από τον φετεινό οκτώβριο βρίσκεται και στο τελευταίο του βιβλίο, όπου ο γιώργος συμπάρδης έχει μαζεμένα τα κριτικά του δοκίμια με τον τίτλο «Σκόρπια. / κείμενα για συγγραφείς και βιβλία» – εκδόσεις «μεταίχμιο»)

κι έτσι, χαίρομαι επιπλέον και για το ότι, με την ευκαιρία αυτής της έκδοσης μπόρεσα να έχω τώρα την κριτική του και στην ψηφιακή της μορφή, ώστε να την βάλω στο βλογ.

.

.

.

.

.

.

πρώτο κεφάλαιο : δίδυμοι

.

.

.

.

                                   

   Και δεν είχα αρχίσει ακόμα καλά–καλά να καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολο να γράψεις για ένα γεγονός αμέσως μετά από τό γεγονός – κι ότι πρέπει ν’ αφήσεις να περάσει καιρός ώστε τό γεγονός να παγώσει – όταν πέσαν εκείνοι οι πύργοι – οπότε αμέσως αποφάσισα να συμπεριλάβω μερικά κι απ’ αυτό, και ίσως η μεγαλύτερη συνεισφορά τών αμερικάνικων πύργων στο έργο μου να ήταν ακριβώς αυτό, τό ότι αποφάσισα δηλαδή να συμπεριλάβω και αυτήν τήν ιστορία (αλλά και άλλα γεγονότα που θα συμβαίναν όσο θα γραφόταν τό βιβλίο) στο βιβλίο μου. Σ’ αυτό βέβαια θα έκανα και διάφορες αλχημείες και επιλογές (γιατί διαφορετικά θα ξεχνούσα τελείως τό θέμα μου και θα καθόμουν να γράψω αλλονών χρονολόγια) (και τότε ποιός θα τήν άκουγε τήν Νίνα, όταν για τήν βιογραφία έχει τόσα περί ευκολίας να πει, σκέψου τί κακίες θα ’λεγε για τίς ημερολογιακές καταγραφές γεγονότων)

   επειδή εγώ αυτήν τήν πόλη τήν είχα αφήσει κι ερχόμουνα λίγο–λίγο, ενώ κάποιοι άλλοι τήν είχαν μονίμως στην πλάτη τους – έτσι λοιπόν τήν τελευταία φορά που κατέβηκα από τό βερολίνο στην αθήνα (και είχα περάσει προηγουμένως κι απ’ τήν μαγική πόλη που τήν έλεγα μικρή παλιά μονάχο) (κι απ’ όπου μού ερχόντουσαν πάντοτε, σταλμένα από τή δεύτερη μαμά, τά πιο ωραία παιχνίδια) άνοιξα το ραδιόφωνο ν’ ακούσω και μουσική (γιατί τό ραδιόφωνο ήταν τό μόνο πράγμα που μέ συνέδεε με τόν έξω κόσμο εδώ) κι επειδή πρέπει πάντα ν’ ακούω όταν ετοιμάζομαι εγώ να δουλέψω μουσική – αλλά τό πρόγραμμα που παίζει εδώ τή μουσική μου έχωνε και διάφορα θρήσκα και καθυστερημένα κάθε τόσο ανάμεσα, κι έτσι αναγκαζόμουνα να ακούω ανάμεσα στον μπετόβεν και τόν μπαχ και διάφορα φιλοπαπαδικά : συνηθισμένη δηλαδή από τήν πολιτισμένη μου τήν ευρώπη είχα ξεχάσει ότι εδώ κυβερνάνε οι παπαδόφιλοι – κι έτσι άλλαξα σταθμό και γύρισα τό κουμπί στις ειδήσεις, και νά που τότε μόλις είχε γίνει στην νέα υόρκη η καταστροφή κι έπεσα πάνω στις πρώτες εκείνες ανακοινώσεις για τό αεροπλάνο τό γεμάτο φιλοπαπαδικούς και οι φωνές όλων ήταν τόσο αναστατωμένες και τό δεύτερο αεροπλάνο δεν είχε κάνει ακόμα τήν εμφάνισή του και θα συγκρουότανε με τόν δεύτερο πύργο σε λίγα λεφτά, κι έτσι θα τό ζούσα κι αυτό τότε όπως κι οι άλλοι κι εγώ μαζί, ζωντανά πολύ : επιπλέον μελέτησα από άποψη γλωσσική τήν αμηχανία τών ανθρώπων αυτών τών μεμέ (η λέξη μεμέ για τά όργανα απ’ όπου εξακοντίζεται η αναγκαστική πολυλογία αυτών τών ανθρώπων βγαίνει φυσιολογικά από τά αρχικά της αλλά αποφεύγουνε όλοι (εκτός από μένα) να τή λένε γιατί παραπέμπει σα λέξη σε κείνη τήν λεξούλα τήν ερωτική που λέγαμε όταν είμαστε όλοι παιδιά (για τά βυζιά τών μεγάλων – και ως γνωστόν οτιδήποτε έχει σχέση με τό σώμα μας που έχει οποιαδήποτε σχέση με τόν έρωτα πρέπει να αποσιωπείται (και να μεταμφιέζεται) στον κόσμο αυτόν – και να προκαλεί και ντροπή, αλλά είπαμε, δεν θα ασχοληθώ με τά επαγγελματικά μου τώρα)) όλοι λοιπόν στα μεμέ εκείνο τό απόγευμα ξεχάσαν στο πι και φι τίς επιδείξεις γλωσσομάθειας με τίς οποίες μιλάνε συνήθως (καθότι η γλώσσα τους όπως κάθε άλλη μικρή και άγνωστη γλώσσα βρίσκεται σε ανυποληψία, η οποία είναι τόσο μεγαλύτερη όσο όλοι υποστηρίζουν ότι τή θαυμάζουν (φτάνει να είναι νεκρή) (γιατί η ζωντανή γλώσσα βέβαια είναι επικίνδυνη και έχει ειρωνεία και χιούμορ – στα υπόγεια όμως μόνο, όπου κανένας δεν είναι γνωστός και κανείς φακός δεν ρίχνει φως, εκεί η γλώσσα ζεματάει από ειρωνεία και χιούμορ και κοροϊδίες) (αλλά είπαμε, δεν θα ασχοληθώ με τά επαγγελματικά μου τώρα)) – μιλάγαν λοιπόν όλοι πολύ έντρομοι και πολύ κανονικά – κι όταν είσαι με τό στόμα ανοιχτό δεν προλαβαίνεις να κάνεις επίδειξη γνώσεων και πάνε όλ’ αυτά περίπατο και στον αγύριστο : μάλιστα μια από τίς πιο καταπληκτικές προτάσεις που είχα διαβάσει ήταν η περιγραφή τής γυναίκας εκείνης στο βιβλίο της όπου μιλούσε για τά βασανιστήρια που γινόντουσαν επί χούντας, και σε κάποια σελίδα μιλώντας για τά ουρλιαχτά τού φίλου της που τόν ακούγανε φυλακισμένες όλες σε ένα άλλο δωμάτιο τήν ώρα που αυτοί τόν βασανίζανε στην ταράτσα είπε Η κερκυραϊκή προφορά τού τάδε εξαφανιζότανε όταν ούρλιαζε : εγώ δεν έχω ακούσει καταπληκτικότερη πρόταση. Αυτή η πρόταση είναι μάλιστα επιπλέον και φοβερά χρήσιμη στη γλωσσολογία διότι αποδεικνύει (μ’ ένα φριχτό φυσικά παράδειγμα) ότι οι διαφορές απ’ τή μια γλώσσα στην άλλη είναι μόνο τής επιφάνειας κι ότι οι διαφορές υπάρχουν μόνο όταν λέμε διάφορα αδιάφορα πράγματα ή και τελείως ψέματα, και ζούμε δηλαδή στολισμένοι και φωτιζόμενοι στην επιφάνεια – κι όταν κατερχόμαστε στα βάθη και τήν αλήθεια (που μπορεί να βρίσκεται και σε μία ταράτσα) οι διαφορές πάνε πάντα περίπατο

   κι έτσι μιλώντας τότε για τήν καταστροφή είχαν βρει τώρα όλοι τή φυσική τους γλώσσα. Αλλά είπαμε, δεν θα ασχοληθώ με τά επαγγελματικά μου τώρα

   απλώς αυτό ήταν που θύμιζε κάτι σαν μια τρύπα μέσα από τήν οποία σκύβεις και κοιτάς σαν μέσα από έναν φακό ή ένα καλειδοσκόπιο (μού ’χε φέρει εμένα η δεύτερη μαμά ένα τέτοιο παιχνίδι από τό μονάχο όταν ήμουν μικρή) και ξαφνικά βλέπεις αστραπιαία ένα φως γεμάτο χρώματα και σού φαίνονται άγνωστα μόνο και μόνο επειδή νόμιζες ότι δεν θα είχε παρά μόνο μαύρο στις διάφορες αποχρώσεις του τό σκοτάδι αυτό.

     

(μέρος τού πρώτου κεφαλαίου, από τις «βιογραφίες αγνώστων»)

                                   

.

.

.

.

.

.

γοδεφρείδος από το στρασβούργο : ένας έρωτας με την ιζόλδη / προδημοσίευση από τις «βιογραφίες αγνώστων»

 

 

.

.

   αυτόν τον ιούλιο η δεύτερη συνεργασία μου με το ημερολόγιο των βιβλίων, ή books’ journal, /τεύχος 121/, είναι μια προδημοσίευση από τις «βιογραφίες αγνώστων» – που παραμένουν κάτι έτη στο συρτάρι, ακόμα ανέκδοτες (μη με ρωτήσετε πότε θα το κουβαλήσω στους εκδότες, η διαδικασία μονίμως με κουράζει, αλλά θα ’πρεπε να γράψω ένα μυθιστόρημα για να το εξηγήσω – και προς το παρόν δεν πρόκειται να το κάνω – ίσως αν γράψω ποτέ τίποτα mémoires)

 

   το κείμενο πάντως, διευκρινίζω ότι, είναι ένα μέρος τού 6^ου κεφάλαιου που ασχολείται ευθέως με τον νίτσε, και (διαγωνίως μόνο, και ελαφρώς) με τον βάγκνερ – και έχει για τίτλο του τη φράση «jenseits von Gut» : ολόκληρη η νιτσεϊκή διατύπωση είναι πως «ό,τι γίνεται από έρωτα συμβαίνει πέραν τού καλού και τού κακού»

 

   γράφοντας το κεφάλαιο (και το βιβλίο) τότε (το μακρινό 2003), είχα αρπάξει την ευκαιρία (αλλά στην πραγματικότητα τώρα που το σκέφτομαι, ίσως και να ξεκίνησα υπογείως ακριβώς από την ευκαιρία αυτή) να μιλήσω για ένα μεσαιωνικό, άκρως και αναπάντεχα ανατρεπτικό, ανηθικολόγο και ερωτικό κείμενο, που αγάπησα σφόδρα, τον μεσαιωνικό «τριστάνο» τού γοδεφρείδου από το στρασβούργο :

 

   χαίρομαι επομένως που με την προδημοσίευση αυτή ο τριστάνος τού γοδεφρείδου που είναι άγνωστος στο μεγάλο κοινό έρχεται ελπίζω λίγο πιο κοντά σε όλους (εδώ έχω ξαναγράψει γι’ αυτό, αλλά όσοιες με διαβάζετε αποτελείτε ως γνωστόν ένα μικρό και στενό, αν και πολύτιμο, για μένα, κοινό), συνεπώς η ανάλυσή μου και οι μικρές μεταφραστικές μου προσπάθειες αποτελούν την πρώτη αναφορά απ’ ό,τι ξέρω για τον θαυμάσιο μεσαιωνικόν γερμανόφωνον αλσατόν στα ελληνικά

 

   παραθέτω φωτοτυπημένες σελίδες από το φιλόξενο, και γενναιόδωρο, περιοδικό (κάποια στιγμή μπορεί να μιλήσω για το τι σημαίνει γενναιοδωρία σε μια χώρα, όπου για να ασχοληθεί κάποιος με τα γραφτά σου πρέπει μάλλον να ’χεις μπάρμπα στην κορώνη και να μην ντρέπεσαι να τον επιδεικνύεις κιόλας) εντωμεταξύ εσείς μπορείτε να πάτε στο περίπτερο να το βρείτε για να διαβάσετε και την υπόλοιπη ύλη, που είναι πολύ χρήσιμη όπως πάντα

 

   (με τον βάγκνερ και τη σχέση του, είτε με τον νίτσε είτε (στην περίπτωσή μας) με τον γοδεφρείδο, γίνονται μονίμως διάφορες παρεξηγήσεις, κάποιες από τις οποίες με απασχόλησαν εξάλλου στο κεφάλαιο τού βιβλίου μου, απ’ όπου και η σημερινή αναδημοσίευση : συνοπτικά να πω ότι ο θυμός τού νίτσε προς τον παλιό του φίλο οφειλόταν ακριβώς (ούτε σε αναιτιολόγητο βίτσιο, ούτε σε αναιτιολόγητη κακία, αλλά) στην σταδιακή μεταστροφή τού βάγκνερ, προϊούσης της ηλικίας και των συμβιβασμών του με την κυρίαρχη γερμανική ιδεολογία της εποχής, προς απόψεις άκρως συντηρητικές, δηλαδή πολύ απόμακρες  προς ό,τι τον ένωσε κάποτε με τον μονίμως οργισμένο φιλόσοφο – και ο «τριστάνος» τού βάγκνερ όντας από τα τελευταία του έργα κουβαλάει πάνω του ατόφια αυτή τη διάθεση να παραβλέψει την ανατρεπτική λογική που έφερνε ο μύθος ειδικά όπως τον έφτιαξε ο γοδεφρείδος – ο χριστιανισμος τού βάγκνερ θα αποτελούσε από μόνος του σκάνδαλο για τον ερωτικό μεσαιωνικό αλσατόν / παρ’ όλ’ αυτά, και ακριβώς επειδή ο γοδεφρείδος παραμένει ουσιαστικά άγνωστος (και όχι μόνο στη (βασικά αδιάβαστη) χώρα μας) συνέβη ώστε, τόσο στο ελληνόφωνο όσο και στα (σαφώς προσεκτικότερα και εγκυρότερα) αλλόγλωσσα λήμματα τής βικιπαίδειας, να έχει περάσει η ανακρίβεια ότι ο βάγκνερ πήρε την υπόθεση του «τριστάνου» από τον γοδεφρείδο, κάτι που υπεισήλθε μοιραία και στη λεζάντα της φωτογραφίας, από την πρώτη παράσταση τού βαγκνερικού τριστάνου, το 1865, με την οποία το φιλόξενο περιοδικό επεδίωξε πολύ γενναιόδωρα να διακοσμήσει το άρθρο μου)

 

   ας κρατήσουμε πάντως ενγένει το χιούμορ τού στρασβουργιανού όπως φαίνεται και από τις ελάχιστες δικές μου αναφορές – και ας ελπίσουμε, για το μέλλον, σε περισσότερα, μεταφραστικά και άλλα.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

χρέη, ή περιπλάνηση εισπράξεων

 

 

 

 

Ενώ για μένα από την παντελώς απροκατάληπτη ηλικία του βρέφους θυμάμαι καλά ότι όλα ήταν έρωτας (ειπωμένος με μια λέξη γαλλική κιόλας, όπως θυμότανε η μαμά μου και μού διηγήθηκε μια φορά που είμαστε στις καλές μας ότι τής είχα πει πως ήθελα να είναι όλα τα πράγματα σ’ αυτή τη ζωή και κυρίως τής είχα πει ότι θέλω έτσι να μιλάει στις φίλες μου και τα άλλα αγόρια στη γειτονιά, και για κάποιον μυστήριο λόγο τότε το θυμήθηκα κι εγώ – και θυμήθηκα και κάτι άλλο που η μάνα μου ασφαλώς δεν ήξερε και ούτε επρόκειτο να καταλάβει ποτέ, ότι μ’ ενοχλούσε ο τόνος με τον οποίο μιλούσε στα φτωχά παιδιά με τα οποία παίζαμε στον δρόμο – αν και κυρίως τώρα με απασχολεί γιατί ήτανε αυτή η λέξη μ’ αυτόν τον γαλλικό τρόπο τότε ειπωμένη – όμως το εξηγώ διότι όλοι οι γείτονες κάνανε τους σπουδαίους και λέγανε διάφορα γαλλικά σε κείνη τη δήθεν ακριβή γειτονιά που ήτανε όμως πολύ φτηνή, άσε που η διπλανή μουτρωμένη κυρία που ήτανε και γαλλίδα δεν άφηνε ποτέ την κόρη της να κατεβαίνει να παίζει στον δρόμο μαζί μας, πρέπει λοιπόν να νόμιζα ότι μιλώντας γαλλικά θα με καταλάβαιναν περισσότερο, για κάποιους λόγους μυστήριους βέβαια) βέβαια για κάποιους ακόμα πιο μυστήριους λόγους τα λεφτά είχαν τεράστια σπουδαιότητα για τους μεγάλους – σε όλες τις γειτονιές όμως, κι αυτήν και τις μετέπειτα, κι αυτό δεν μπορούσα στην αρχή ιδίως να το καταλάβω : για μένα τα λεφτά ήταν αυτονόητα, για να παίρνουμε ζωγραφιές μπογιές τραίνα μπιστόλια κούκλες και άλλα δώρα. Όταν όμως έφυγα, τρέχοντας έξω φρενών μακριά από το σπίτι που τα προμήθευε όλ’ αυτά, άρχισαν όλα αυτά να γίνονται πολύ ενοχλητικά απαραίτητα. Έπρεπε να δουλέψω τότε δηλαδή αλλά δεν ήταν και τόσο απλό : είχα πάει να μείνω στον χαζό εραστή μου που τότε τον θεωρούσα ακόμα σπουδαίο, ο οποίος μού έβαζε όμως συνεχώς εμπόδια σε όλ’ αυτά : καμία δουλειά δεν ήταν τού επιπέδου μου, έλεγε – και της οικογένειας από την οποία προερχόμουνα – μα εγώ είχα φύγει απ’ αυτήν την οικογένεια – αλλά αυτός ήθελε να ξαναγυρίσω σ’ αυτήν την οικογένεια και να παντρευτούμε κιόλας : εγώ ήμουνα διά λόγους αρχών κατά του γάμου : αυτός ήτανε κομμουνιστής και συνεπώς κάθε άλλη επανάσταση ήτανε περιττή : έπρεπε να γυρίσω στην οικογένεια, να παντρευτούμε, και να πάρουμε τα λεφτά της.

Θυμάμαι λοιπόν ότι πριν χωρίσουμε τελειωτικά μ’ αυτόν τον πρώτο βλάκα τής ζωής μου (αν εξαιρέσουμε φυσικά τον πατέρα μου που ασφαλώς προηγήθηκε) έζησα μια αξιοπρόσεχτη εμπειρία :

Είχα βρει δουλειά σε μια εταιρεία στην οδό πανεπιστημίου : η οδός πανεπιστημίου δεν έχει σχέση με το πανεπιστήμιο, κι αυτό το λέω για τους αναγνώστες μου των ξένων γλωσσών μια που πιο πολύ θα διαβάζονται έχω την εντύπωση τα βιβλία μου, και αυτό ειδικά, αλλά και τα προηγούμενα, σε ξένες γλώσσες παρά εδώ που γράφω : ανέβηκα λοιπόν σε μια από τις πολύβουες και αντιπαθητικές πολυκατοικίες που ήταν τα γραφεία τους και θυμάμαι αμυδρά αυτούς τους συνηθισμένους πατρικούς άντρες που κάνουν τους ευγενείς ενώ από το χαμόγελό τους φαίνεται ότι κατά βάθος σε κοροϊδεύουν : μού είπαν ότι την πρώτη μέρα για να με δοκιμάσουνε θα μού αναθέτανε να κάνω κάτι εισπράξεις : ήταν ευγενέστατοι : μού δώσανε ένα πάκο χαρτιά, δεν θυμάμαι αν ήταν σε φάκελο ή χύμα – μού εξηγήσανε και διάφορα – βαριέμαι να τα λέω, τα κατάλαβα πάντως – όλη η ιστορία άρχισε μετά.

Το πιο αξιοπρόσεκτο όμως σ’ αυτήν την εμπειρία σήμερα είναι ότι δεν την θυμάμαι καλά : δηλαδή τη θυμάμαι και ποτέ δεν την ξέχασα, και μάλλον μού ξαναήρθε τότε που πέθαναν μερικοί στην οικογένεια (δηλαδή ο πατέρας μου, η μάνα μου θα ζούσε πολύ ακόμα) κι άρχισα να σκέφτομαι καταρρακτωδώς και ανεξήγητα όλα τα προηγούμενα – αλλά δεν τη θυμάμαι πάντως καλά : θυμάμαι όμως ασφαλώς ένα σύννεφο περιπλάνησης και την αθήνα εντελώς άγνωστη, γιατί έτσι κι αλλιώς δεν την ήξερα καλά, ήμουνα πολύ μικρή και πριν το σκάσω από το σπίτι μού κάναν ερωτήσεις και ελέγχους διαρκώς πού πάω και τί κάνω (εγώ ήθελα να βλέπω τούς εραστές μου και αυτό τούς ενοχλούσε κι εμένα μ’ ενοχλούσε το να τούς κρύβω, αυτούς τους άντρες που ενώ μού αρέσανε αυτοί ασχολούνταν μόνο με τα λεφτά τού μπαμπά μου, όπως έλεγε ο μπαμπάς μου) κι έτσι δεν μπορούσα να κυκλοφορήσω με όλη μου την άνεση, επομένως βρέθηκα τότε σε μια αθήνα όλη δικιά μου που όμως ήταν αδιόρατα εχθρική και ενοχλητικά απειλητική και απειλητικά άγνωστη.

Υποθέτω ότι έβαλα στην αρχή τα χαρτιά σε μια σειρά, από τις κοντινότερες διευθύνσεις στις πιο απόμακρες, αλλά δεν θυμάμαι πού το έκανα αυτό, κι αν έκατσα σε κάνα καφενείο αρχικά για να το κάνω ή το έκανα όρθια στον δρόμο, κι άρχισα μετά ν’ ανεβαίνω σε πολυκατοικίες και γραφεία για να εισπράξω αυτά που χρωστούσαν από πολύ καιρό αυτοί οι άνθρωποι, έτσι μού είπαν από το γραφείο, αλλά η πλάκα είναι ότι δεν θυμάμαι κιόλας τί ακριβώς πουλούσε αυτή η επιχείρηση, θα πρέπει να ήταν ηλεκτρολογικά  πράγματα πάντως, μηχανήματα, ίσως ψυγεία και οπωσδήποτε τηλεοράσεις – τα είχαν αγοράσει με δόσεις και χρωστούσανε δόσεις, αυτό ήταν το ζήτημα.

Στο σπίτι μου δεν αγοράζαν τίποτα με δόσεις, τα παίρναν όλα τοις μετρητοίς και έτσι τους έκαναν και έκπτωση, θυμάμαι καλά ότι μολονότι είχαν τα λεφτά, κάναν ολόκληρη συζήτηση για την έκπτωση, τους ενδιέφερε πολύ. Εγώ όλη τη διαδρομή την έκανα περπατώντας βέβαια, και βέβαια αργά και ψάχνοντας, και μάλλον ελαφρώς πανικόβλητη αλλά δεν έπρεπε να δείξω τον πανικό μου πουθενά ούτε σε μένα την ίδια εννοώ, απ’ τη μια γειτονιά στην άλλη κι έτσι από το εντελώς κέντρο, βρέθηκα ξαφνικά κατά το μεσημέρι στην άκρη του κόσμου στις πιο λαϊκές γειτονιές που υπήρχαν, και που τις είχα μόνο ακουστά, μερικές μάλιστα και σαν δυσοίωνους και απειλητικούς μύθους, τίποτ’ άλλο.

Αυτό το γεγονός, να χτυπάω πόρτες και να μού ανοίγουνε, το είχα ζήσει άλλη μια φορά στο σχολείο που μάς έβαλαν κατά ομάδες με τη συνοδεία ενός αστυνομικού και μιας νοσοκόμας να πάρουμε βοήθεια από όλον τον κόσμο για τον ερυθρό σταυρό, αλλά τότε άλλοι είχαν το πρόγραμμα της περιπλάνησης, κι εμείς απλώς ακολουθούσαμε, κι όταν άνοιγε μια πόρτα κοιτούσαμε γύρω τον χώρο να δούμε πώς ήταν το σπίτι, θυμάμαι έναν στριμμένο γέρο κύριο σ’ ένα σπίτι με καναπέδες που μας έδιωξε και μας έκανε διάλεξη κουνώντας το χέρι και φωνάζοντας για τους απατεώνες, αλλά τότε ήταν δουλειά του αστυνομικού και της νοσοκόμας να του απαντήσουν, εμείς απλώς χαζεύαμε και διασκεδάζαμε κοιτώντας μέσα πώς ήταν τα σπίτια, αυτός δεν μας άφησε να προχωρήσουμε όμως καθόλου από την εξώπορτα, αλλά θυμάμαι καλά το δωματιάκι στο οποίο μένανε δύο φτωχά παιδιά, το κορίτσι θυμάμαι κυρίως, σ’ αυτονών το σπίτι είχαμε μπει, και δεν ήτανε σπίτι ήταν ένα δωμάτιο κι είχε κι ένα τραπεζάκι με κάτι τρόφιμα πάνω, θυμάμαι ειδικά κάτι ψίχουλα σαν μόλις να ’χανε φάει, πολύ ταπεινά μάς δεχτήκανε, η στάση τους ήταν σαν να ντρέπονται ή σαν να ζητάνε και συγγνώμη, και αυτό το κορίτσι θυμάμαι μάς έδωσε κάτι – ή ίσως το αγόρι – πάντως το σπίτι δηλαδή το δωμάτιο ήτανε πολύ μικρό, όπως μπήκαμε όλο το τσούρμο μέσα το γεμίσαμε τελείως, και δεν ξέρω, μερικές ίσως δεν χωρέσανε κιόλας και μείναν έξω από την πόρτα, στο πλατύσκαλο, εκείνη η περιπλάνηση για λεφτά ήτανε διασκεδαστική, είχαμε γλιτώσει και το μάθημα κείνη τη μέρα και καθώς περιφερόμαστε στους δρόμους της αθήνας μιλάγαμε και γελάγαμε όλες μαζί, και με τον αστυνομικό και με την νοσοκόμα, ο αστυνομικός ειδικά φαινόταν να διασκεδάζει κι αυτός πάρα πολύ κι ήτανε συμπαθέστατος, και μολονότι αυτός κρατούσε το ύφος της παρέας και το κύρος της, ήτανε μικρός στην ηλικία και θα μού άρεσε σαν αγόρι αν δεν φορούσε στολή, δεν μ’ αρέσαν οι στολές, πάντως ήταν μια μέρα πολύ διασκεδαστική τότε σ’ αυτήν την περιπλάνηση για τα λεφτά, κι είχε ξεκινήσει μ’ έναν πολύ ερωτικό και μισοφωτισμένο τρόπο, μας στείλαν σ’ ένα κτήριο στην οδό αμερικής που ήταν σκοτεινό για να βρούμε η καθεμιά την ομάδα της νωρίς το πρωί, και θυμάμαι κοιταχτήκαμε ξαφνικά με μια μου συμμαθήτρια, με την οποία ώς τότε δεν είχαμε ιδιαίτερες σχέσεις, και ήταν σαν να κάναμε ερωτική εξομολόγηση η μια στην άλλη, και τότε εκεί μες στο μισοσκόταδο, που δεν είχα ιδέα γιατί ήταν έτσι σκοτεινά, αισθάνθηκα σαν ερωτευμένη, και ήταν μια ευτυχία αυτή η ανακάλυψη ότι δεν ήμουνα μόνη μου πια στην τάξη, τώρα όμως ήμουνα εντελώς μόνη κι έπρεπε να βρίσκω συγκεκριμμένα σπίτια γιατί δεν πήγαινα στην τύχη και ήμουνα μάλλον πανικόβλητη αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να το δείξω πουθενά, φερόμουνα επισήμως σαν πολύ άνετη και έμπειρη, τούς μιλούσα ευγενικά, ήταν όλοι άντρες και κάναν ότι δεν ξέραν τίποτα, ήταν έκπληκτοι, τα ρίχναν στις γυναίκες τους όλοι και μερικοί πληρώσανε, μερικά χρέη τους από τις δόσεις ή όλα, δεν θυμάμαι τώρα, θυμάμαι μόνο ότι με κοιτάζαν κατάπληκτοι και υπογείως είρωνες, αλλά πολλοί πληρώσανε.

Και ήταν όλοι παντού άντρες, το θυμάμαι καλά, και μερικοί σε κάποια γραφεία θυμάμαι ότι με επεξεργαζόντουσαν σχεδόν απειλητικά, θυμάμαι τον τρόμο που ένιωθα από μέσα μου, και την ησυχία που έβγαζα απέξω μου, τον τρόπο που από την αρχή σχεδόν ενστικτωδώς εγκαινίασα να είμαι ευγενική και περίπου επιδεικτικά άσχετη, και με βοήθησε πολύ πιστεύω η εμφάνισή μου που ήταν η ίδια και στο πανεπιστήμιο και παντού με τα μπλουτζήν και τις αμερικάνικες πουκαμίσες που είχαμε βρει με τον φίλο μου τον κομμουνιστή ο οποίος μού είχε μάθει να ψωνίζω ρούχα φτηνά από τα μεταχειρισμένα αμερικάνικα κάπου στην πλατεία του δημαρχείου, και ήταν αυτές οι ωραίες πουκαμίσες που λες κι είχαν έρθει ήδη φορεμένες στο γούντστοκ κι έτσι φαινόμουνα σ’ αυτούς τους κυρίους αξιοπερίεργη και (όσο θα θέλαν) ακίνδυνη, και ενώ εγώ περπατούσα σ’ ένα τεντωμένο σκοινί, πάντως πολλοί μέ πληρώσανε, και ύστερα ήτανε μεσημέρι που βρέθηκα κοντά σ’ ένα ποτάμι και ήταν η πιο φτωχειά γειτονιά που είχα ακούσει ότι υπάρχει, στην πραγματικότητα βέβαια δεν την ήξερα και επειδή κάποια στιγμή νόμιζα πως έχω χαθεί (και συχαίνομαι φοβερά το να χάνομαι, γιατί μού δημιουργεί έναν πανικό) ρώτησα κάποιον στον δρόμο ποια περιοχή είν’ αυτή σάς παρακαλώ, και μού απάντησε πολύ καταδεκτικά και καλοσυνάτα κι αυτό με ηρέμησε, και ύστερα έγινε η ιστορία που θέλω να σού πω.

Δηλαδή βρήκα (ρωτώντας πάλι υποθέτω) τον δρόμο τού ανθρώπου που χρώσταγε, και σ’ αυτήν τη φτωχειά περιοχή τα σπίτια ήταν αραιά με χωματόδρομους ανάμεσα, και το σπίτι που ζήταγα ήταν με ένα μικρό κήπο και φαινόταν κάπως παλιότερο από τα άλλα, δεν ήταν όπως αυτά που συνηθιζόντουσαν τώρα μεσ’ στη χούντα τα δήθεν καινούργια αλλά πολύ φτηνά με τα μπαλκόνια σαν ταψιά, αλλά δεν είναι αυτό τώρα που θέλω να σού πω, αλλά το ότι στην περίπτωση αυτή έζησα για πρώτη φορά στη ζωή μου την ένωση τών χρόνων, και ναι μεν μπορεί αργότερα να την ξαναζούσα, αλλά αυτή η πρώτη φορά με άφησε κατάπληκτη – καταρχάς ήτανε το σπίτι μέσα, όταν άνοιξε η πόρτα, και ύστερα ο άνθρωπος που μού άνοιξε την πόρτα – ήταν σαν να ’χε μεταφερθεί ο χώρος αλλού, και ξαφνικά βρέθηκα με κείνες τις ωραίες γυναίκες τις φίλες τού πατέρα μου, πριν την πατήσει και παντρευτεί εκείνη τη χαζή τη μάνα μου, η οποία το μόνο που ήξερε ήταν να παπαγαλίζει και να μιμείται εκείνες τις έξυπνες γυναίκες αλλά από μέσα ήτανε ένα τίποτα, και σε τρία χρόνια αυτό είχε πλέον αποδειχτεί περίτρανα και έγινε και η αιτία όλων των προβλημάτων, το ότι από τα έξη μου κιόλας δεν χωρίζανε για το καλό μου και μ’ αναγκάσανε εμένα να φύγω για να μην τους βλέπω άλλο, και ξαφνικά είχα τώρα μπροστά μου μια απ’ αυτές τις ωραίες γυναίκες, τις μορφωμένες και έξυπνες, που με αγαπάγανε όλες τόσο πολύ, και το σπίτι της μέσα ήταν γεμάτο παλιά ακριβά έπιπλα, αντιπαθούσα τα φτηνά έπιπλα, κι όταν λέω ακριβά δεν εννοώ φυσικά αυτά με τα χρυσαφικά αλλά το αντίθετο, εκείνα που δεν κραυγάζουν ως πολύ πλούσια, αλλά εκείνα που είναι με φυσικό τρόπο πανάκριβα, όπως εκείνα που είχανε στο πρώτο σπίτι που ζούσαμε, πριν τα πετάξει η μάνα μου ως παλιά και πάρουνε τα πολύ πλούσια, εκείνον τον καναπέ αρτ–ντεκώ ή αρτ–νουβώ που χωνόμουνα όταν ήμουνα πολύ μικρή, και έβλεπα μέσα σ’ αυτό το σπίτι αυτά τώρα τα έπιπλα ακριβώς, και κάπου υπήρχε και μια κουρτίνα αντί για πόρτα γιατί δεν υπήρχε πουθενά πόρτα κι ήταν όλο το σπίτι ένας  μεγάλος χώρος κι ακριβώς μ’ αρέσανε πάρα πολύ οι κουρτίνες μέσα στο σπίτι, κι ο χώρος να ’ναι μεγάλος έτσι, αχανής και ζεστός, πολύ ζεστός, καθόλου χωρισμένος, κι αυτή η γυναίκα ξαφνικά με υποδέχτηκε σαν να ήμουνα μια πάρα πολύ σημαντική επίσκεψη, κι ήταν ντυμένη αν θυμάμαι καλά με κάτι μακριά πολύχρωμα ρούχα και ήταν ακριβώς όχι ευγενική αλλά αυστηρή, σα να μη χρειαζόμουνα ιδιαίτερες ευγένειες, και είχε δίκιο σ’ αυτό, οι πολλές ευγένειες έχουν κάτι το φτηνό, σαν να είσαι ο άρχοντας του χωριού εσύ και θεωρείς τον άλλον υποδεέστερο, και δούλο σου ή σκλάβο σου, και πήρε αμέσως τηλέφωνο την κόρη της, και τη μάλωσε με πάρα πολύ ωραίο τρόπο, που χρώσταγε λεφτά και έκανε το κορίτσι να έρχεται και να ταλαιπωρείται, με ποιο δικαίωμα κουράζεις την κοπέλα, και την αναγκάζεις να έρχεται δωπέρα, τής είπε ή κάτι τέτοιο

αλλά το πιο ενοχλητικό είναι ότι όσο περισσότερο το σκέφτομαι, τόσο περισσότερο το ξεχνάω (πράγμα που το ’χω ξαναπεί κάπου αλλού νομίζω ή το ’χω γράψει στο μπλογκ μου,  δεν θυμάμαι – και το πιο ενοχλητικό είναι ότι το ’χει γράψει και ο σάλινγκερ κάπου αυτό (εγώ έτσι τον λέω, γιατί μού θυμίζει σαλιγκάρι, αυτό σίγουρα το ’χω γράψει κάπου στο μπλογκ μου) αλλά είναι απ’ αυτά που δεν τα παρατάω επειδή τα ’χε πει κάποιος άλλος : τα σημαντικά δεν τα προδίνω με τίποτα – τα δευτερεύοντα, αν ανακαλύψω (εκ των υστέρων) ότι τα ’χει πει και άλλος, τα αποσιωπώ – δεν είναι ούτε ευγένεια, ούτε καλοί τρόποι, ούτε τίποτα : απλή βαρεμάρα : άμα κάτι δευτερεύον το ’χει πει ένας, δεν χρειάζεται να το πει και δεύτερος)

μού έκανε εντύπωση επομένως πόσο ήσυχα αν και πολύ διδακτικά μιλούσε στην κόρη της, μολονότι τη μάλωνε – ούτε κατά διάνοια δεν σκέφτηκα το σπίτι μου και το πώς μιλούσαν εκειμέσα, την κοιτούσα απλώς από μακριά, από δίπλα στην πόρτα, στο βάθος τού αχανούς αυτού χώρου, μάλλον κατάπληκτη, αν και ήσυχη, και σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να τελειώσω εδώ αυτό το κεφάλαιο

ή να το συνεχίσω και να γίνει πολύ μεγάλο, λέγοντας τό πώς γύρισα στη βάση μου, το μεσημέρι, και το πώς οι κύριοι στην εταιρεία με κοιτάξαν κατάπληκτοι και μού χαμογέλασαν (σχεδόν γέλασαν κοροϊδευτικά θα έλεγα) που «έκανα (τόσες) εισπράξεις», και μετά η συνέχεια, στο σπίτι τού χαζού κομμουνιστή που με έπρηξε με το μαλακό, για να με καταφέρει, πως «δεν ήταν αυτή δουλειά» («για μένα»)

μετά να επεκταθώ στη σχέση μου μ’ αυτόν, και το πώς μού έβαζε εμπόδια στη σχέση μου με την τότε φίλη μου που τον ήθελε, και μού κρατούσε κακία που τον είχα εγώ, και μια φορά μάς έκανε εκείνη την παλιανθρωπιά με την παρανομία στην οποία είχαμε μπλέξει, και που ουσιαστικά ήτανε σαν να μάς κατέδωσε στην ασφάλεια (για να μάθουμε να μην κάνουμε βλακείες, γιατί εμείς παίζαμε, κι αυτοί πάντα την πληρώνουν – οι παλιοί, και σοβαροί, κομμουνιστές)

αλλά τώρα μού ’χει κολλήσει από ώρα, καθώς τα γράφω αυτά, ένα τραγούδι που λέγαμε στο σπίτι μου μικρά, δηλαδή το έλεγε ένα κοριτσάκι της γειτονιάς φτωχό που το συνεισέφερε με καμάρι στις βλακείες μας εμάς των υπολοίπων που μέναμε στους πάνω ορόφους και κάναμε τους σπουδαίους

 

ψέμματα ψέμματα  φταίω εγώ που σ’  έμαθα
να περπατάς στις γειτονιές να λες πως μ’ αγαπάς
κι αν μ’ αγαπούσες
και πιθυμούσες

 

(και το καταλαβαίναμε και γελάγαμε, το κοριτσάκι που το έλεγε υποκλινόταν περήφανο κι ήταν πολύ φτωχό, σήμερα μόνο ακριβώς δεν μπορώ να καταλάβω τίποτα απ’ ό,τι το τραγουδάκι λέει : ποια ήταν τα ψέμματα).

 

 

 

(απο το ανεκδοτο μυθιστορημα «φούρλα»)

 

 

 

φωτογραφια henri cartier–bresson
επανω : σκηνη απο παλια ελληνικη ταινια

 

 

 

 

 

 

φιλιά με φιλιά

 

 

 

 

η Μάχη έκανε τή δικιά της φούρλα τώρα :

 

   Αυτό με τό φιλί στο χέρι είναι πάρα πολύ χαρακτηριστικό, είπε, και τό ’χω ζήσει κι εγώ, ένα καλοκαίρι στο νησί που πηγαίναμε και σ’ ένα μπαρ που πηγαίναμε όλοι, γιατί είχε τήν καλύτερη μουσική, ένα βράδυ, κοντά στην πόρτα, που ήταν μισόκλειστη γιατί ήταν ξημερώματα, χάζευα προς τά μέσα, και είδα αυτή τήν κοπέλα που ήταν πολύ όμορφη, όχι απ’ αυτές που θεωρούνται όμορφες, ξανθές και κολοκύθια τούμπανα, μελαχροινή με μια ποιότητα που σέ τρόμαζε, μια απίστευτη ποιότητα, κάτι μεταξύ κάλλας και γκάρμπο, μεγάλη λίγο μύτη, μακρόστενο λίγο πρόσωπο, κι αυτά τά μαλλιά τά ίσια και τά μαύρα, αλλά λεπτά, μάλλον τήν είχα ξαναδεί με τίς φίλες της αλλά αυτή τή φορά ήτανε μ’ ένα αγόρι, ήταν όμορφοι και οι δύο, ψηλοί και μελαχροινοί και οι δύο, θυμάμαι είχα σκεφτεί «λοιπόν αυτήν τήν ξέρω απέξω κι ανακατωτά, ερωτεύεται πολύ και σε βάθος αυτή και θα υποφέρει πολύ, αλλά ακόμα είναι νωρίς δεν τό ξέρει» και τήν παρακολουθούσα με ενδιαφέρον, αν ήταν αλλιώς τά πράγματα θα τή ζωγράφιζα αλλά τώρα ήταν ερωτευμένη λοιπόν κι ήταν ευτυχισμένη, α αυτή η ευτυχία τού ερωτευμένου ανθρώπου, τού ανθρώπου που ’ναι ερωτευμένος δηλαδή με τόν έρωτα κι είναι όμορφος αλλά τόσο άπειρος, και δεν έχει ιδέα τί τόν περιμένει, θυμάμαι τό σκεφτόμουνα και τήν κοιτούσα με ενδιαφέρον αλλά λίγο λυπημένη, στεκόμουνα δίπλα στην πόρτα, είχα απομακρυνθεί απ’ τούς άλλους και τήν κοιτούσα, μού θύμιζε τήν εαυτή μου δεν ξέρω γιατί, αλλά αυτή ήταν πάρα πολύ όμορφη, και κοιτούσα προς τό καναπεδάκι που καθόντουσαν και οι δύο, ένα απ’ αυτά τά χωριάτικα παγκάκια με τό ριγέ στρωματάκι, κι από πίσω, πάνω τους, στον τοίχο, όλες οι φωτογραφίες τού μπάρμαν με τούς πελάτες τού μαγαζιού από χρόνια, ένας τοίχος πανύψηλος και πολύχρωμος με τίς φτηνές φωτογραφίες από όλα αυτά τά χρόνια, κάπου ήταν κι οι δικές μου με τούς φίλους μου, κι αν τή ζωγράφιζα θα τήν είχα έτσι στα μαύρα κι από πίσω της όλο αυτό τό πάμφθηνο χρώμα σε τετραγωνάκια σαν απειλητικό σύννεφο κοινοτυπίας, κι αυτή μια αυστηρή μαύρη χαριτωμένη μορφή να κάθεται ευτυχισμένη και σχεδόν ανακούρκουδα πάνω στο παγκάκι σκυμμένη προς εκείνον που ήταν γυρισμένος προς τό μέρος της αλλά τήν κοιτούσε ίσιος, δεν έσκυβε αυτός, μιλούσαν λίγο, γελούσαν λίγο, ήταν ευτυχισμένη και κάποια στιγμή πήρε τό ένα χέρι του, τό κράτησε στο δικό της χέρι και τού τό φίλησε, εκείνη ακριβώς τή στιγμή ένιωσα ότι έγινε μια καταστροφή χωρίς να μπορώ να τό εξηγήσω, ίσως τό εξήγησα μόνο γιατί αυτός δεν αντέδρασε όπως θα ’πρεπε, ήταν ανάξιος για μια τέτοια σκηνή, και ελαφρώς κατάπληκτος, ήταν σαφές πως ένιωσε αμηχανία και θα μπορούσε και να γελάσει, τό κατάλαβα, αλλά αυτή δεν ήταν σε θέση να τό καταλάβει τότε, είναι τόσο ερωτικό αυτό τό φιλί στο χέρι και πρέπει να ’σαι πολύ ερωτευμένος με τόν έρωτα για να καταλάβεις τί κοστίζει και τί αξίζει (αν ήμουνα διαστημικός επισκέπτης στον πλανήτη αυτόν και έχοντας τήν περιέργεια να μελετήσω τά έλλογα θηλαστικά του θα βιαζόμουνα να κοιτάξω στο μυαλό τους (αυτή τή δυνατότητα θα τήν είχα) για να βρω πώς θα δικαιολογούσαν (στους ίδιους, από μέσα τους) τήν απόδρασή τους από μια τέτοια σχέση ύστερα από ένα τέτοιο φιλί – αλλά δεν είμαι, και η περιέργειά μου έχει προ πολλού ικανοποιηθεί : η φαντασία τών διαστημικών αποδεικνύεται οργιώδης, και σχεδόν συναισθηματική και ρομαντική, σε σχέση με τήν πραγματικότητα που ζούμε εδώ : «δικέ μου, φοβήθηκα (θα είπε στον φίλο του) : πολύ σοβαρά τά παίρνει όλα – αυτή στο τέλος θα μάς πηδήξει κιόλας») – έτσι επομένως αυτός, ένας ασημαντούλης (αν και ψηλός, και οπωσδήποτε ομορφούλης) ήτανε, που ’χε βρει γκόμενα για τό καλοκαίρι, και κράτησε σοφά τήν απόστασή του «μην τρελαθούμε κιόλας», αλλά αυτή δεν ήταν σε θέση ακόμα να τό δει, πόσο λυπήθηκα, κι έλεγα «πόσο θα λυπηθεί στο μέλλον, πόση μαυρίλα τήν περιμένει» κάτι μού θύμιζε αδιόρατα από παρελθόν δικό μου και δεν μπορούσα να θυμηθώ τί, και δεν ήθελα κιόλας, κι ύστερα θυμάμαι όλα έγιναν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, δεν τήν ξανάδα για μερικές μέρες μέχρι που τήν ξανάδα μόνη της με τίς φίλες της, πανύψηλη και ήρεμη αλλά θλιμμένη, κι είχε γίνει κιόλας η καταστροφή, ούτε δυο μέρες δεν άντεξε ο μαλάκας, δεν ήθελα να παρακολουθήσω πώς τό άντεξε αυτή, ήταν πολύ γρήγορο και δεν άντεξα εγώ, κάτι μού θύμισε και δεν θυμάμαι τί, και πολλές φορές όταν τή σκεφτόμουνα στην αθήνα (γιατί τή σκεφτόμουνα συχνά, είπαμε, κάτι μού θύμιζε) έλεγα «άραγε σε τί έχει μεταμορφωθεί, άραγε έχει γίνει σκληρή, έχει γίνει ανήλεη, έχει ασκημύνει» ξέρω ότι πολύ λίγοι άνθρωποι αντέχουν να ’ναι ερωτευμένοι με τόν έρωτα μετά τά πρώτα χαστούκια, αλλά αυτοί που αντέχουν είναι αυτοί που αξίζουνε εκείνο τό φιλί στο χέρι, και αυτοί που αντέχουνε είναι μάλλον αυτοί που τό φιλί τό έδωσαν μόνο και δεν θα τούς τό δώσει πίσω κανείς και είναι κρίμα που θα θυμώσουν και θα γίνουν σκυλιά μετά, ίσως.

Είχα κι εγώ έναν που μού φίλησε τά χέρια, και τά δυο χέρια σαν παιδί. Κι αφού λες πως παίρνεις τίς ιστορίες μας και τίς λες μετά όπως γουστάρεις, πάρε κι αυτήν και να δούμε αν θα αντέξεις να τήν αλλάξεις :

 

   Σηκώθηκα απότομα πήρα και τό ποτήρι μου και πήγα τότε δίπλα κι εγώ στη Μάχη να κάτσω, για να τή βλέπω καλύτερα :

– Είναι μια ιστορία που μού διηγήθηκε ένας φίλος, είπε. Έχει να κάνει με τό δέντρο τού χρόνου αλλά και με τό χριστουγεννιάτικο δέντρο και γενικά μ’ όλην τήν οικογένεια. Είναι μια ιστορία δύσκολη όμως να τήν πω, μια ιστορία δύσκολη για να τήν πω ακόμα και στον εαυτό μου.

– Τήν ξέρω εγώ; είπε η Νίνα.

– Όχι βέβαια, κανένας δεν τήν ξέρει, ούτε κι εγώ δεν τήν ξέρω καλά–καλά, είπε αυτή.

– Πες τη μας τώρα, είπα εγώ.

– Είναι μια φοβερή ιστορία, ξανάπε και κουνήθηκε, λίγο στριμμένα, πάνω στο σκαμνί. Μέ πληγώνει πάρα πολύ να σάς τήν πω.

– Ε τότε μην τήν πεις, είπα κι εγώ από μέσα μου εκνευρισμένη.

– Θα σάς πληγώσει και εσάς είπε μετά, θα σάς χαλάσει δηλαδή τό κέφι και θέλουμε να βγούμε κιόλας έξω εμείς μετά να πάμε και να φάμε

– Α, όσο γι’ αυτό, θέλουμε, είπα εγώ δυνατά : θα πάμε ;

– Θα πάμε, είπε. Πρέπει όμως πρώτα να σάς πω τήν ιστορία αυτή και είμαι υποχρεωμένη πρώτα δηλαδή να τήν διηγηθώ για να μπορέσω να τήν βγάλω από πάνω μου και για να μην τήν έχω άλλο πια μπροστά. μου. Κι άμα τή διώξω από πάνω μου και δεν τήν έχω πια μπροστά μου, τότε  θα πάμε να διασκεδάσουμε. Αλλιώς δεν θα μπορέσω να διασκεδάσω εγώ τώρα που τήν θυμήθηκα : αν δεν τήν πω δεν θα διασκεδάσω.

– Άντε λοιπόν τής είπα, μάς έπρηξες.

Κάθισε λίγο καλύτερα και πιο στητή στο σκαμνί.

– Πρόκειται για μια ιστορία που αφορά τόν θεσμό όπως τό καταλάβατε τού γάμου είπε. Τό ότι δεν γίνεται δηλαδή μέσα απ’ αυτήν τήν κατσαρόλα να βγει κανείς κατά κανόνα παρά μονάχα γουρούνι βραστό. Από κει και πέρα τί σημασία έχει να μιλάμε για φιλιά και κολοκύθια τύμπανα – αυτή άλλωστε είναι μια ιστορία που τήν αρχή της τήν είχε πιάσει η κυρία από δω, κάποτε, κι ας μην τό ξέρει : Στό βιβλίο της εκείνο όπου περιέγραφε μία γυναίκα που κάνει παιδιά μόνο και μόνο επειδή τό θέλει ο άντρας της, και κάποια στιγμή τής έρχεται να τά σκοτώσει, αλλά δεν γίνεται όμως αυτή εντέλει μήδεια, και φεύγει απλώς, αφήνοντάς του τά παιδιά να τά μεγαλώσει αυτός. Και που αυτός τής κάνει μια ιδιόμορφη αγωγή τότε ζητώντας της, όχι να τού επιστρέψει τά παιδιά αλλά να τού τά πάρει, και να τά φροντίσει, να πάρει και να τά φροντίσει αυτή ως μητέρα, ζητώντας της δηλαδή όπως έλεγε χαρακτηριστικά τό νομικό έγγραφο να αναχθεί στο ύψος τού φυσικού της προορισμού διά τής βίας : Εγώ τό θυμάμαι πολύ καλά. Πολύ μού άρεσε τό βιβλίο αυτό, όλα της μάς αρέσουνε βέβαια.

Θυμόσαστε ότι, αυτή εδώ, είχε αφήσει ανοιχτές δυο πιθανότητες τότε για τό τί θα γινόταν αλλά δεν μάς απασχολεί τώρα αυτό. Λοιπόν αυτή που λέω εγώ τώρα δεν είχε σκεφτεί ποτέ να γίνει μήδεια, ούτε να φύγει απ’ τόν άντρα της, τό αντίθετο μάλιστα συνέβη : Ήταν τόσο εξωφρενικά υπέρμαχη τού θεσμού τής οικογένειας που ακόμα κι όταν τά νεύρα της έπαθαν ζημιά από τή συμβίωση μ’ έναν άγαρμπο ηλίθιο δεν θέλησε ποτέ να παραδεχτεί ότι φταίει η ζωή που έκανε, η οποία ήταν από μια άποψη εντελώς συνηθισμένη : σε τί να έφταιγε λοιπόν αυτή ; Ακριβώς επειδή ήτανε συνηθισμένη νόμιζε η κακομοίρα ότι ήτανε και φυσιολογική :

Μια εποχή λοιπόν, αυτήν εδώ τή δικιά μου τήν παρακολουθούσα με ενδιαφέρον, γιατί ήταν εξαιρετικά περίεργη η ανταπόκριση που είχε προς τό πρόβλημα . Λοιπόν, στην αρχή η ζωή τους ήταν γεμάτη με τόν μόχθο τού επιούσιου διότι έχουμε να κάνουμε με αυτοδημιούργητους εδώ στην περίπτωση αυτή, και δουλεύανε και οι δύο μαζί, και αυτή πολλές φορές δούλευε ενώ ήτανε έγκυος γιατί αυτός ήθελε πολλά παιδιά : είχαν φιλοδοξίες μεγάλες δηλαδή. Φυσικά ο έρωτας είχε πάει από πολύ καιρό περίπατο και αυτός τήν φόρτωνε απλώς με παιδιά : ήξερα λεπτομέρειες γιατί μια εποχή μ’ εμπιστευόντουσαν μεταξύ αστείου και σοβαρού και μού λέγαν διάφορα : Εκείνη ήθελε να σταματήσει στο δεύτερο και τό επιχείρημα εκεινού ήτανε ότι δεν τού άρεσαν οι εκτρώσεις : Καταλάβατε, χρησιμοποιούσε τόν έρωτα μόνο στην περίπτωση που δεν είχε κανένα ερωτικό νόημα : Θα μπορούσαν να μην κάνουν και τίποτα, απ’ ό,τι ήξερα δεν τούς πρόσφερε αυτό πια καμμιά ευχαρίστηση. Αλλ’ αυτός τήν πηδούσε με πείσμα για να κάνει παιδιά. Τό πρώτο τους λοιπόν παιδί ήτανε ένα αγόρι που είχε βγει πολύ εξαιρετικό, είχε μια σχεδόν θηλυκή ευαισθησία. (Όταν ήταν μικρός ο Πετράκης ήθελε να βοηθάει τή μαμά του στην κουζίνα και να πλένουν τά πιάτα – ώσπου μια μέρα επενέβη αυτός δραστικώς, έγινε και μία ψιλοσκηνή Δεν θα μού κάνεις εσύ τό παιδί πούστη τής είπε, αυτό ήταν τό επιχείρημα). Τό αγοράκι είχε συνεχώς καλλιτεχνικές ανησυχίες πάντως κι ας τού είχαν αποκλειστεί οι δουλειές κοντά στη μαμά του, τραγουδούσε και ήθελε να τού πάρουν κιθάρα και σημειωτέον δεν τού άρεσε καθόλου η γυμναστική. Τό δεύτερο πάντως βγήκε τελείως αλλιώς : όσο αδύνατο ήταν τό πρώτο τόσο χοντρό βγήκε τό δεύτερο και αυτό σάς παρακαλώ να τό πάρετε τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά : Δεν μού ’χει τύχει ποτέ να αντιπαθήσω τόσο πολύ παιδί απ’ τά γεννοφάσκια του άλλοτε, κι αυτό τό λέω με κάθε μετριοπάθεια. (– Αν θέλουμε τό πιστεύουμε, είπα). Λες και γεννήθηκε με τό μίσος που έπρεπε να ’χει ως μεγάλος, ταυτίστηκε αμέσως με τόν πατέρα του, δεν τό πάλεψε καθόλου, ούτε τό μισό απ’ όσο ο μεγάλος, δεν είχε τίποτα να παλέψει μού φαίνεται : άρπαξε τήν ατμόσφαιρα με τίς κεραίες του από βρέφος και προσαρμόστηκε καταλλήλως, έγινε βασιλικότερος τού βασιλέως : ίσως οι ίδιες αυτές κεραίες που είναι πάντοτε μεγάλες σε όλους (ασχέτως πώς τίς χρησιμοποιεί ο καθένας) (και που οι διαστημικοί θα τίς έχουνε σίγουρα για να διαβάζουνε τό μυαλό μας) τού σφυρίξαν από τήν πρώτη στιγμή τά βάσανα τού μεγάλου, κι αποφάσισε να τά αποφύγει εκείνος απλώς. Έγινε καπετάν φασαρίας λοιπόν και αντράκι με τά όλα του : άρπαζε και ρουφούσε σαν νεροφίδα όλα τά διδάγματα, μια φορά όπως τόν είχαν ξαπλώσει στον καναπέ, άρπαξε τό πουλί του τό τέντωσε και είπε Ε ρε τί έχεις εσύ πουλάρα μου άμα μεγαλώσεις να κάνεις. Τό επόμενο βγήκε κορίτσι (αυτό ήταν που δεν ήθελε καθόλου η Ματίνα) και τό μεθεπόμενο (που έγινε με χίλια ζόρια και κλάμματα) ένα καχεκτικό αγοράκι που δεν είχε κανένα από τά χαρακτηριστικά τών άλλων δύο : λες κι είχε ζήσει μέσα του τούς καυγάδες που έγιναν πάνω στο εμβρυακό και ανύπαρκτο ακόμα σώμα του και όλη τήν αντιπάθεια τής μάνας του γι’ αυτήν τήν γέννα : Αυτός ήταν ύπουλος από τότε, κίτρινος και μουλωχτός απ’ τά γεννοφάσκια του, ο πιο επικίνδυνος κι από τούς τρεις : σαν να μην είχε όμως πολλές δυνάμεις : αυτό τό βρέφος είχε μόνο κακία, δεν τολμούσες καν να τό αντιπαθήσεις : τό συχαινόσουνα : δεν θα αργούσε όμως ο δεύτερος να τόν παραδεχτεί για ισότιμο κι αργότερα και για αρχηγό, ακόμα κι ο πρώτος τόν έβλεπε πολλές φορές μ’ έναν περίεργο σεβασμό, τά παρακολουθούσα όλα τότε ακόμα : Τό κορίτσι στο μεταξύ μεγάλωνε τή δικιά του ζωή παλεύοντας να ισορροπήσει τόν εαυτό του ολομόναχο : η κρίση μ’ αυτήν ήρθε γύρω στα τρία και κράτησε δύο χρόνια σχεδόν, τήν πήγαν ακόμα και σε ψυχίατρο για να τήν συνεφέρουν, διότι δεν ήθελε να παίξει με κούκλες αλλά μόνο με στρατιώτες και αυτοκίνητα και γενικά μόνο με ό,τι παίζαν τ’ αδέλφια της : ο πανικός τού πατέρα ότι τό κορίτσι τού είχε βγει ανώμαλο κατασιγάστηκε με τήν βοήθεια τού ψυχίατρου : τό συνεφέραν : θυμάμαι τή φορά που ήρθαν στο σπίτι όπου έμενα με τόν τότε φίλο μου (αυτός μού τούς είχε γνωρίσει) και ο πάτερ φαμίλιας μάς ανακοίνωσε θριαμβευτικά Εντάξει είναι φυσιολογικό παιδιά τό παιδί τώρα παίζει με κούκλες.

Κάπου εκεί τελείωσε κι η δικιά μου η σχέση μαζί τους, (δεν είχα καμμιά διάθεση πια να τούς ξαναδώ.) Λυπήθηκα που έχασα τήν επαφή με τόν μεγαλύτερο αλλά δεν γινόταν αλλιώς. Εξάλλου μέ είχε στενοχωρήσει κι αυτός αρκετές φορές μεγαλώνοντας καθώς τόν έβλεπα να μην αντέχει άλλο και να προσγειώνεται σιγά–σιγά και να συμμορφώνεται όλο και περισσότερο με τίς επιταγές : η μουσική του ξεχάστηκε και άρχισε να γίνεται σιγά–σιγά μανιακός με τόν αθλητισμό και αυτός. Αλλά αυτή που πιο πολύ απ’ όλα μ’ ενοχλούσε ήταν η μάνα τους : Αυτό τό ασήμαντο πλάσμα τό απολύτως ευθυγραμμισμένο σε όλα ήταν ιδιαίτερα όπως μού φαινόταν κακό, μ’ όλα του εντέλει τά βάσανα : σαν να ήταν ένα πλάσμα πολύ μοχθηρό : τήν έβλεπα να χαίρεται να καταστρέφει δηλαδή όσο τής περνούσε από τό χέρι αυτούς τούς ανθρώπους, να σπέρνει ζιζάνια σ’ όλο λες, όσο μπορούσε, τό μέλλον τους : Με τίς αλάνθαστες κεραίες που όλοι μας έχουμε ανεξαρτήτως ευφυΐας (αυτές που έχουνε όλοι οι διαστημικοί σε κανονική όμως κείνοι λειτουργία) προσπαθούσε να διαβλέψει τί θα τούς έκανε χειρότερους και τί θα τούς έκανε δυστυχέστερους για όσο γίνεται μεγαλύτερο χρόνο έξω απ’ τόν έλεγχό της ώς εκεί που η ίδια υποψιαζόταν ότι δεν θα μπορούσε να φτάσει ποτέ : κάνοντάς τους λοιπόν όσο πιο πολύ σαν τόν πατέρα τους μπορούσε, ήταν σαν να εξασφαλιζότανε εκ τών προτέρων η ίδια ότι δεν θα ευτυχήσει καμμιά άλλη γυναίκα σε καμμία περίπτωση επίσης στα χέρια τους.

 

   Πάντως, αν έχουν καμμιά σημασία οι πολιτικές τους απόψεις ήταν πολύ δημοκρατικό τό ζευγάρι, έγερνε μάλιστα πολύ προς τή μια άκρη τού κοινοβουλευτισμού η πλάστιγγα στην οικογένεια αυτή, και είχε και περγαμηνές ειδικά η οικογένεια τής Ματίνας πολιτικών διωγμών και βασάνων. Η ίδια είχε μεγαλώσει εξαιρετικά πουριτανικά και παντρεύτηκε τόν άντρα της για να γλυτώσει απ’ τήν οικογένεια : φυσικά δεν τόν είχε διαλέξει, τίποτα δεν διάλεξε ποτέ η Ματίνα. Αυτό που μέ είχε αφήσει άναυδη για τήν σατανικότητά του πάντως ήταν οι διδασκαλίες της από μια ηλικία και πέρα στα τρία αγόρια για τό πώς να φέρονται στην αδελφή τους μεγάλοι – η οποία αδελφή σημειωτέον ήτανε απ’ τόν ένα ελάχιστα μικρότερη αλλ’ απ’ τόν άλλον πολύ μεγαλύτερη, πώς να τό κάνουμε –  τά έπαιρνε λοιπόν τά τρία αγόρια (αλλά όχι τόν Πέτρο πάρα πολύ, αυτόν φαίνεται σα να μην τόν θεωρούσε άξιο να δείρει, είτε με εντολή είτε χωρίς εντολή) και κάθιζε τά δυο μικρότερα λοιπόν σε μία άκρη τού καναπέ και τούς έλεγε : Δεν θα τήν δέρνετε τήν αδελφούλα σας εσείς όταν μεγαλώσετε, έτσι ; Δεν θα τήν δέρνετε εσείς καλά παιδιά ; Τήν είχα συχαθεί πραγματικά για αυτό, και δεν ήξερα ποια τιμωρία πραγματικά θα τής άξιζε – και επίσης για τό γεγονός ότι μού τό διηγήθηκε η ίδια μια μέρα πολύ καμαρωτά σαν να περίμενε συγχαρητήρια, γιατί πώς αλλιώς να τό μάθω – εγώ φαντασία δεν έχω, ιστορίες δεν φτιάχνω σαν τήν κυρία.

Έτσι είχα σταματήσει να τούς βλέπω πάνω που η οικονομική τους κατάσταση καλυτέρευε πολύ κιόλας. Όπως φαινόντουσαν τά πράγματα είχαν πάρει έναν δρόμο ο οποίος δεν μ’ ενδιέφερε : γινόντουσαν κανονικότατοι όλοι. Κι ο μικρός Πέτρος πλέον σχεδόν δεν μού μιλούσε, όταν ερχόντουσαν στο σπίτι ήθελε να κάθεται με τούς άντρες, τόν φίλο μου και τόν πατέρα του : καλά από μια άποψη μπορούσα να τό καταλάβω αυτό, μού ήτανε και αντιπαθητικό όμως : από τήν άλλη τά άλλα παιδιά προς τό παρόν κάνανε πολλή φασαρία μόνο πολλές αταξίες και συχνά κλαίγανε : Τά κάναν και πάνω τους κι η μυρωδιά μ’ ενοχλούσε : εμείς δεν θέλουμε να κάνουμε παιδιά, τών άλλων θα φορτωνόμαστε ; Παρ’ όλ’ αυτά με τόν Πετράκη είχα περάσει μερικές πολύ ωραίες ημέρες : όταν τον φέρνανε στο σπίτι οι δικοί του κι ήταν ακόμα μικρός και δεν υπήρχαν τά άλλα παιδιά, ήταν ήσυχος και μέ κοιτούσε με μια περίεργη θα ’λεγες αγάπη, όρθιος πλάϊ μου σαν να περίμενε πότε θά ’ρθει η ώρα να τόν πάω στο μεγάλο τραπέζι με τά χρώματα και να τού δώσω μολύβια, και καθόταν εκεί με τίς ώρες και πάλευε κι άλλες φορές τόν είχα δει στο εργαστήρι να τριγυρίζει με τά χέρια πίσω απ’ τήν πλάτη του σκεφτικός σαν πολυάσχολος κριτικός και να κοιτάει πίνακες γύρω : ήταν με λίγα λόγια ένα απ’ αυτά τά πολύ όμορφα παιδιά που ο τρόπος τους να σέ κοιτάνε, ο τρόπος τους να σέ ρωτάνε, κι ο τρόπος που χωνόντουσαν στην αγκαλιά σου, σέ γέμιζε με μια τρυφερότητα που μπορούσε να κρατήσει και μέρες μετά, και σκεφτόμουνα καμμιά φορά (φευγαλέα είν’ η αλήθεια) πως αν έκανα ποτέ παιδί κι έβγαινε αγόρι, έτσι θα τό ήθελα : Και μια φορά είχε κάνει κάτι που μέ είχε αφήσει άναυδη, και ομολογώ λίγο αμήχανη : Ήταν ένα βράδυ που πηγαίναμε με τ’ αυτοκίνητο τού πατέρα του κάπου να φάμε, είχανε ένα φορτηγάκι, τίς εποχές ακόμα τής φτώχειας τους – τότε που πήγαινε ακόμα με τή μάνα του στην κουζίνα – τό φορτηγάκι είχε μόνο μπροστινά καθίσματα και είχανε καθίσει οι τρεις τους, μαμά μπαμπάς και ο φίλος μου, κι εμένα με τοποθέτησαν πίσω που ήταν άδειο για τά εμπορεύματα κι όλο με σίδερα κάτω και μάς πέταξε κάτι κουρέλια ο πάτερ φαμίλιας να κάτσουμε στο πορτμπαγκάζ εκεί πάνω στις λαμαρίνες εγώ και τά δύο αγόρια (ο λέρας δεν είχε γεννηθεί ακόμα) και μπροστά γινόντουσαν συζητήσεις και γέλια και βλακείες, κι εγώ ξάπλα κάτω πάνω στα σίδερα με τά μωρά και σωπαίναμε, και ξαφνικά χωρίς λόγο σκύβει πάνω στο παντελόνι μου ο Πέτρος που καθότανε στα αριστερά μου, ρίχνει τό κεφάλι του πάνω στα χέρια μου κι αρχίζει να μού τά φιλάει, αλλά με μανία, συνεχόμενα, σαν πουλί να μέ ράμφιζε, σαν τρελλός, μού φίλαγε τά χέρια και δεν ήξερα τί να κάνω, κι ύστερα ξαφνικά ησύχασε και ξανακάθισε πίσω ακουμπώντας στις λαμαρίνες τήν πλάτη του, όπως όλοι μας εκεί πίσω. Δε μιλήσαμε ποτέ μεταξύ μας γι’ αυτό, να σού πω τήν αλήθεια δεν κατάλαβα ακριβώς και τί συνέβη.

Αλλά προσέξτε τώρα, είπε : Απ’ αυτά που σάς λέω έχουν περάσει τή στιγμή αυτή χρόνια πολλά, είναι τά μόνα όμως που ξέρω από πρώτο χέρι και έχω ζήσει η ίδια. Από δω και πέρα αυτά που θ’ ακούσετε και που θα σάς πω μού τά διηγήθηκε άλλος, εκείνος ο φίλος με τόν οποίο διατηρούμε ακόμα φιλικές σχέσεις (παρ’ όλο που όμως αυτός δεν σέ βοήθησε και πολύ, είπα από μέσα μου) διότι δεν έχει σημασία συνάδελφοι και φίλοι είμαστε πρόσθεσε σαν να άκουσε τί είπα, πώς να τό κάνουμε ; Μού διηγήθηκε λοιπόν αυτός μια μέρα αναψοκοκκινισμένος διότι δεν μπορούσε να κρύψει τήν κάποια έκπληξη για να μην πω τίποτ’ άλλο, που αισθανότανε, αυτός που απόφευγε να εκπλήττεται και είχε και φαντασία αρκετή ο ίδιος σαν συγγραφέας, τά ακόλουθα :

 

   Σε κάποιο μέρος εξοχικό που καθόταν ένα ωραίο πρωί με μια φίλη του έπεσε πάνω του μια μέρα λοιπόν η Ματίνα συνεσταλμένη ελαφρώς αλλά και ενθουσιασμένη μαζί και γεμάτη όπως φάνηκε διάθεση για κουτσομπολιά : εκείνη τή μέρα τήν απόπεμψε ελαφρώς βιαστικά, αλλά κλείσανε όμως επιτόπου εκεί ραντεβού να τά πούνε με λεπτομέρειες αργότερα, και εκείνη τόν κάλεσε μάλιστα να περάσει από τήν επιχείρησή της, τήν προσωπική της επιχείρηση, είχε τώρα δικό της μαγαζί μ’ άλλα λόγια η ίδια προσωπικά. Εκείνος πήγε στο ραντεβού με κάποια περιέργεια (μπορώ φυσικά να τόν φανταστώ) για τίς εξελίξεις που διαφαινόταν ότι είχαν συμβεί : τόν έτρωγε και τό συγγραφικό του βέβαια : Αυτό τό καταλάβαινα : Εκείνη τόν υποδέχτηκε ευγενώς με χαρά σε μια επιχείρηση που φαινόταν να είναι πολύ ανθηρή, και τού είπε πόσο ευχάριστες αναμνήσεις είχε από τήν εποχή που βλεπόντουσαν ενημερώνοντάς τον συγχρόνως και για όλα τά νέα της μπερδεμένα και με ενθουσιασμό (δεν μπορούσε να κρύψει τήν λαϊκή της καταγωγή βλέπετε που τήν έκανε να είναι πολύ περήφανη για αυτά τά πλούτη) : Με συντομία λοιπόν όλα αυτά είναι περίπου τά εξής : Η οικογένεια είχε πλουτίσει υπέρμετρα. Ήταν πάντα όλοι μαζί. Οι επιχειρήσεις είχαν γίνει τρεις μεγάλες και κάτι μικρότερες, εκ τών οποίων η μία ήταν αποκλειστικώς τής Ματίνας : Είχε επέλθει δικαιοσύνη για τήν δουλειά που είχε πατήσει δηλαδή όλα εκείνα τά χρόνια παληότερα. Φαινόντουσαν πολιτισμένα μ’ άλλα λόγια και σχεδόν αναπάντεχα πολιτισμένα θα ’λεγε κανείς όλ’ αυτά (αν ήξερε μάλιστα κανείς τό ξεκίνημα και τά λοιπά). Η έδρα τής οικογένειας ήταν σ’ ένα από τ’ ακριβότερα τώρα προάστεια πλέον (τό είχα παρακολουθήσει κι εγώ από κοντά αυτό, τό πώς αναβαθμιζόταν η κατοικία τής οικογένειας λίγο–λίγο από τίς πιο λούμπεν και μολυσμένες περιοχές τής αθήνας όπου στο ίδιο μικρό κλουβί ήταν τό σαλόνι και τό κρεβατάκι τού Πέτρου, ώς τίς μικροαστικές περιοχές όπου μένανε και δουλεύανε συγχρόνως κι η Ματίνα έραβε στην ραπτομηχανή με τόν φόβο τού σπιτονοικοκύρη ανοίγοντας πάντοτε τήν ηλεκτρική σκούπα για να μπερδεύει τόν θόρυβο επειδή δεν τούς επιτρεπόταν να τό έχουν επαγγελματικό χώρο – και σ’ εκείνο τό αναβαθμισμένο κλουβί ήταν που έκανε ο Λάμπης τότε τήν εισβολή του στην στριμωγμένη κουζινίτσα όπου τό παιδί βοηθούσε τή μαμά του στο σκούπισμα τών πιάτων απαγορεύοντάς της να κάνει τόν γιο του πούστη : εκεί στο ίδιο αυτό σπίτι είχε γεννηθεί και ο επόμενος μέχρι τό πιο αναβαθμισμένο πλέον ιδιόκτητο διαμέρισμα σε ένα προάστειο ανερχόμενων μικροαστών, όπου και τό κοριτσάκι που γεννήθηκε είχε τότε δικό του δωμάτιο χωριστά απ’ τ’ αγόρια, τά οποία είχαν αυγατίσει με τόν τρίτο και τελευταίο). Τώρα λοιπόν ήταν πανάκριβο τό μέρος που μένανε, με λίγα λόγια, και η Ματίνα είχε και υπηρέτες. Παραπονιόταν με ανεπαίσθητο σκέρτσο ότι τήν κλέβανε.

Ήταν λοιπόν όπως τού είπε με περηφάνεια μια γυναίκα πλέον γιαγιά στα σαράντα της (εδώ έκανε κάποια αλχημεία με τά νούμερα αλλά τό σημαντικό είναι ότι οι αστοί μετράν τόν χρόνο μόνο με τά στάδια που έχει η οικογένεια δηλαδή θεσμούς που θεωρούν ότι είναι πραγματικά και ακλόνητα με τό μέρος τους) : ο Πέτρος λοιπόν είχε παντρευτεί και είχε τώρα ένα παιδί – και ήταν απολύτως φυσιολογικός άνθρωπος και ο μόνος απ’ ό,τι φαινότανε που αυτή τόν θεωρούσε γιο της πέρα για πέρα. Όλα πάντως τ’ αγόρια δουλεύαν στις δουλειές τού πατέρα τους και τούς είχαν μεταβιβάσει οι γονείς κανονικά τά μερίδιά τους ώστε να ασκούν τήν δημιουργικότητά τους ελεύθερα : ναι, τήν δημιουργικότητα που δεν τούς απόμεινε, σκέφτηκα από μέσα μου δύσθυμα, καθώς ο φίλος μου μού τά ’λεγε αυτά διασκεδάζοντας : Τόν διασκέδαζε όπως φαινόταν πάρα πολύ η τροπή που ’χαν πάρει τά πράγματα, μού έδινε τήν εντύπωση ότι θεωρούσε ότι τού παρείχανε κάποιο υλικό: έτσι έλεγε πάντοτε τίς ιστορίες που άκουγε, υλικό : μπορούσε να τίς παίρνει να τίς αλλάζει και να τίς βάζει μες στα βιβλία του κάνοντάς τις στην κυριολεξία αγνώριστες (αλλά αυτά τά ξέρουμε κι από δω, κι από μάς.) Ο καθένας με λίγα λόγια κάνει τή δουλειά του όπως μπορεί : Όπως και να ’χει, τό έβλεπα ότι στην περίπτωση αυτή ειδικά τού είχε φανεί διασκεδαστική η εξέλιξη τών δύο τελευταίων αγοριών : τού χοντρού κοκκινομάγουλου και ακόμα περισσότερο τού μικροκαμωμένου χλωμού : Αυτός ο τελευταίος είχε τή φήμη ότι είχε γίνει σκληρό αντράκι με επιτυχία μάλιστα στις γυναίκες (τί σημαίνει αυτό, ένας θεός τό ξέρει η μάνα του πάντως μετέφερε αυτολεξεί αυτό τό υπονοούμενο) και από πολιτική άποψη, προς μεγάλη ενόχληση τών γονιών του είχε γίνει απολύτως φασίστας : Ήταν ο φόβος και ο τρόμος με άλλα λόγια τού σπιτιού και τού πατέρα του που τόν κοιτούσε συνέχεια άφωνος κι έλεγε πάντα πίσω απ’ τήν πλάτη του Πώς βγήκε έτσι αυτό τό παιδί : Δεν τούς άφηνε δηλαδή ούτε να φαν με τήν ησυχία τους αν τύχαινε να φάει μαζί τους τό μεσημέρι, τόν ενοχλούσε η πολιτική κατάσταση γενικώς υπέρμετρα και μιλούσε συνέχεια γι’ αυτήν και πίστευε ότι χρειάζεται ένας χίτλερ για να καθαρίσει όλη αυτήν τήν κοπριά : Ο Λάμπης ενοχλούνταν πολύ με αυτές τίς ακρότητες (αν και ο ίδιος τήν εποχή που αγωνίζονταν ακόμα ν’ ανέβη είχε αρχίσει ν’ αγοράζει εφημερίδες αυτού τού χώρου – τότε περίπου που πάψαμε και να τούς βλέπουμε) τώρα όμως που φτιάχτηκε για τά καλά είχε ξαναγυρίσει στη δημοκρατική παράταξη : (Η Ματίνα φώναξε με πάθος κάποια στιγμή πάνω στη συζήτηση ότι δεν ψήφισε ποτέ τίποτ’ άλλο δεξιότερα τών σοσιαλιστών). Ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη ήταν εκείνος ο δεύτερος όμως ο χοντρός που φαινόταν ότι θα γινόταν τραμπούκος : Εξακολουθούσε να ’ναι βέβαια ευτραφής, αλλά είχε γίνει ασκητικός κατά τ’ άλλα και κλειστός τύπος : Αυτός αποτελούσε πραγματικά τό μυστήριο όπως φαίνεται τής οικογένειας: δεν δεχόταν να παντρευτεί και ζούσε μόνος του. Στο σημείο αυτό, από κει και μετά, η Ματίνα μάσησε τά λόγια της αλλά ήταν πρόθυμη ν’ αφήσει να τής ξεφύγουνε και κουβέντες : ο φίλος μου τήν ψάρεψε με τήν επιδεξιότητα που είχε και με τό μαλακό καθότι ήταν εξαιρετικά περίεργος κι εκείνη αφού κράτησε όλα τά προσχήματα, τελικά τού τά είπε σχεδόν όλα χαρτί και καλαμάρι : Φαινόταν λοιπόν ότι τού δεύτερου γιου τού αρέσανε αυτοί οι άντρες που ντύνονται γυναίκες δηλαδή τού αρέσαν οι γυναίκες μεν αλλά οι ψεύτικες, ήταν όμως εξαιρετικά κρυψίνους και δεν μπορούσε να καταλάβει κανείς και τίποτα, υπήρχαν πάντως κάποιοι που τόν είχανε δει κάπου και τούς είχανε πει κάτι, αλλ’ αυτά είναι κουτσομπολιά και κακοήθειες γιατί τό παιδί είναι συνεσταλμένο και δεν μπορούν να τό καταλάβουνε : κακοήθειες και τρίχες, αυτή δεν τά πιστεύει αυτά. Φάνηκε πάντως ότι αυτό αποτελούσε τό ψιλοσκάνδαλο τής οικογένειας όπως μού είπε ο φίλος μου, και φυσικά η Ματίνα τήν ίδια τή στιγμή που τό ξεφούρνισε έκανε τά πάντα για να τό πάρει και πίσω : αυτή δεν ήξερε τίποτα και δεν τά πίστευε αυτά, ο γιος της είναι απλώς ευαίσθητο παιδί και μοναχικό : οι άλλοι τόν ζηλεύουνε, και τά λοιπά.

Η κόρη φαινόταν να ’ναι η μόνη που είχε θελήσει να σπουδάσει και βρισκόταν αυτήν τήν εποχή έξω, μάλλον στην ιταλία. Πιθανώς δηλαδή αυτή να ξέφυγε αλλά δεν ξέρω βέβαια και σίγουρα. Η Ματίνα επανήλθε με ευχαρίστηση στις οικονομικές διευθετήσεις που ’χαν κάνει και οι δύο από νωρίς με τά παιδιά τους, έτσι ώστε να ’ναι ανεξάρτητα και ελεύθερα : δεν θέλανε να δυστυχήσουν, να περάσουν αυτά ό,τι πέρασαν κι αυτοί : Τούς είχανε μοιράσει τά μερίδια και τά είχανε βοηθήσει ν’ ανοίξουν επιχειρήσεις – η Ματίνα δε, τούς έδινε από τή δικιά της προσωπική επιχείρηση κάθε μήνα σχεδόν ό,τι έβγαζε : τούς τά χάριζε σαν χαρτζιλίκι : Δεν τό ’χανε ανάγκη αλλά εκείνης τής άρεσε να δίνει τά κέρδη της στα παιδιά της, γι’ αυτά τά παιδιά δεν έζησε ; Και επιπλέον τό ακόμα πιο ενδιαφέρον νέο ήτανε ότι η Ματίνα είχε βρει εραστή. Αυτό ειπώθηκε ντροπαλά και με σκέρτσο αλλά και με τόν ανεπαίσθητο υπόγειο τσαμπουκά πια τής πετυχημένης επιχειρηματίας : Ναι, η Ματίνα είχε πλέον εραστή, δεν υπήρχε όμως κανένα πρόβλημα εκεί : ο Λάμπης τό ήξερε και έδειχνε να καταλαβαίνει μάλιστα (περιέργως), και δεν υπήρχε περίπτωση να χωρίσουνε έλεγε γιατί αυτή ήταν η μητέρα τών παιδιών του. Τά παιδιά βέβαια δεν ενδιαφερόντουσαν καθόλου γι’ αυτό και ο φίλος μου δεν κατάλαβε καν αν τό ξέρανε : μάλλον – τά αγόρια τουλάχιστον – δεν έδειχναν να ασχολούνται καν με τή ζωή τών μεγάλων : η Ματίνα είπε τού φίλου μου ότι σκόπευε πάντως να τόν διώξει αυτόν τόν εραστή γιατί ήτανε πολύ μαλάκας : Τόν έπιασε μόνο και μόνο για να πει ότι έκανε τό κέφι της κι αυτή μια φορά στη ζωή της, αλλά τής βγήκε μαλάκας : βέβαια, βραχυκυκλωμένη όπως ήτανε μέσα σ’ αυτόν τόν κόσμο όπου κινιόταν τόσα χρόνια με τόν άντρα της μόνο με μαλάκες θα συναναστρεφόταν κι αυτή, πού να τούς βρει τούς διανοούμενους σαν τόν φίλο μου αφού κι αυτός ακόμα ποτέ δεν τήν ήθελε ; Άστα αυτά, τής είπε αυτός, εσύ είχες άλλα γούστα πάντα και ήσουνα και πολύ μικρή για μένα. Τώρα όμως γεράσαμε και οι δύο, τού είπε αυτή. Φυσικά βέβαια δεν τό πίστευε, τουλάχιστον για τόν εαυτό της : φαινόταν ότι ζούσε επιτέλους μια ζωή όπως τήν ήθελε : και ο φίλος μου μού είπε ότι ποτέ άλλοτε δεν τήν είχε δει σε καλύτερη φόρμα και εμφάνιση, αν και είχε κάνει και μερικές ρυτίδες (περίεργο, οι άντρες ποτέ δεν παραλείπουν να προσέξουν τίς ρυτίδες στα πρόσωπα τών γυναικών).

Πάρτε μια βαθειά ανάσα τώρα εδώ, μάς είπε, για να προχωρήσουμε στα παρακάτω.

Τήν κοιτάξαμε με περιέργεια : Μέχρι τώρα η δεύτερη αυτή ιστορία που μάς έλεγε – σε αντίθεση με τήν πρώτη, εκείνης τής μελαχρινής στο νησί – ήταν μάλλον βλακώδης.

Δυσκολεύομαι πάρα πολύ να τό πω, μάς είπε, αν και είναι μάλλον απλό : Για να ξεκινήσω από τά εύκολα, δεν ξανάκουσα τίποτα για πολύ μεγάλο διάστημα : εκεί έληξε η σχέση τού φίλου μου δηλαδή με τήν Ματίνα τήν νέα αυτή εποχή.

Για τήν ακρίβεια μού εξήγησε ότι μού τήν διηγήθηκε, μόνο και μόνο επειδή ήξερε ότι μέ είχε απασχολήσει στο παρελθόν – και επειδή ήξερε και τήν συμπάθειά μου στον Πετράκη : Ακόμα είχα μέσα στα χαρτιά μου ένα ζωγραφικό του σχέδιο, και θυμάμαι μάλιστα πάρα πολύ καλά πώς μού τό ζωγράφισε.

 

    Ήτανε κάποια γιορτή που είχαμε πάει να τούς δούμε, δεν θυμάμαι ακριβώς τί, (στο δεύτερο αναβαθμισμένο ιδιόκτητο σπίτι, όπου τά παιδιά είχαν τό δικό τους δωμάτιο) και κάποια στιγμή πήγα εκεί να τά χαζέψω που παίζανε : κολλημένο στον τοίχο είδα ένα χαρτί πάνω από ένα παιδικό γραφειάκι, κι ήταν ένα σχέδιο που μού άρεσε. Ξέρετε ότι μ’ αρέσει η ζωγραφική τών παιδιών, είπε κοιτώντας μας όλες καλά. Στο δωμάτιο μέσα γινόταν χαμός, ήταν γεμάτο παιδιά και φωνές. Είχαν ανοίξει όλα μαζί με τούς φίλους τους τά δώρα που τούς είχαμε πάει και παίζαν όλα μαζί σαν τρελλά, γινότανε ένα φοβερό κομφούζιο εκεί μέσα : Πλησίασα στο γραφειάκι και κοίταζα τό σχέδιο, κι ο Πέτρος ήρθε γρήγορα δίπλα μου : Τί ωραίο σχέδιο είναι αυτό που ’χεις κάνει, τού είπα, μ’ αρέσει πάρα πολύ. Τί είναι ; Είναι μια σκάλα που ανεβαίνει στον ουρανό ; Είναι μια πολυκατοικία, μού είπε. Σωστά, είναι μια πολυκατοικία, είπα κι εγώ τότε, τώρα τό έβλεπα κι εγώ καλά : Ήταν ένα γεωμετρημένο σχέδιο χωρίς τίποτα τό περιττό, σαν τού κλέε. Τό κοίταξα λίγο ακόμα, Είναι πάρα πολύ ωραίο, τού είπα, κι αφού τού μίλησα λίγο τόν άφησα για να γυρίσει στο παιχνίδι του. Ξαναγύρισα κι εγώ στους μεγάλους. Λίγο αργότερα ήρθε στο σαλόνι σχεδόν τρέχοντας άφησε πάνω στο παντελόνι μου ένα χαρτί και έφυγε τρέχοντας πάλι. Ήτανε η σκάλα ή η πολυκατοικία, αντιγραμμένη, τό ’χε κάνει για μένα, γρήγορα μέσα σ’ όλη εκείνη τή φασαρία : Μού ’κανε εντύπωση που θέλησε να μού δώσει τό έργο του αλλά όχι τό πρωτότυπο : μού φάνηκε πολύ περίεργο αυτό : Θα μπορούσα να τό δω σαν ένα πολύ καλό σημάδι βέβαια, και έτσι τό είδα : είχε πραγματική νοοτροπία ζωγράφου και ήθελε να κρατήσει ο ίδιος τά έργα του κοντά του – κι από μια άλλη άποψη, ακόμα πιο σημαντική, ήθελε να τό κρατήσει επειδή τού ’χα πει εγώ πως είναι ωραίο : Κι ήταν εξίσου ενδιαφέρον τό ότι άφησε τήν φασαρία, κι έκατσε να σχεδιάσει μες στην γιορτή. Κατά τ’ άλλα όπως συμβαίνει συνήθως πάντα στη ζωγραφική, τό αντίγραφο ήταν πολύ κατώτερο τού πρωτότυπου, τού έλειπε ακριβώς αυτό που έκανε τό πρωτότυπο γοητευτικό : Δεν ξέρω πώς ακριβώς τό λένε, οι επιστήμονες και οι φιλόσοφοι, αλλά είναι αυτή η εντύπωση ότι για μια στιγμή τσακώνεις μια αναλογία μέσα στον κόσμο, σα μονοκοντυλιά, όλα γίνονται μονοκόμματα, με τήν ίδια ανάσα, και όλα εξυπηρετούν τίς γεωμετρικές σχέσεις που ξάφνου βούτηξες στον αέρα, και υπάρχει κι αυτή η εντύπωση πως κάνεις μια κριτική σε κάτι, κι ότι ολόκληρος είσαι μια άρνηση, και γι’ αυτό ακριβώς κι έχεις διπλωθεί μέσα σου : και ζωγραφίζεις λοιπόν τόν κόσμο ακριβώς με τόν τρόπο που σ’ ενοχλεί, και με τόν τρόπο που σέ παρηγορεί, και μ’ έναν περίεργο τρόπο που δεν ξέρω πώς αλλιώς να τόν πω : τό έργο τέχνης, εννοώ στο πρωτότυπο, είναι και σαν τήν έκφραση ενός μεγάλου θυμού ή σαν τίς φωνές που βγάζουνε αυτοί που παλεύουνε μεταξύ τους στα γιαπωνέζικα : δεν μπορείς να παλέψεις αν δεν φωνάξεις : τό αντίγραφο όμως είναι μια νεκρή μίμηση τής φωνής, τών γραμμών και τής διάθεσης, ούτε καν μια ανάμνησή τους γιατί κι η ανάμνηση έχει περισσότερη δυναμική, αν είναι η πρωτότυπη ανάμνηση κι όχι η ανάμνηση τής ανάμνησης : τέλος πάντων, ήταν κάτι που έγινε βιαστικά για να ξοφλήσει μια υποχρέωση (όπως ίσως τήν ένιωθε) αλλά πάντως εκείνη τή στιγμή μού φάνηκε ότι ήταν μια κίνηση πολύ ευγενική, κι ίσως ακόμα σα να έδειχνε και αγάπη. (Αν ψάξω μες στα χαρτιά μου θα τό βρω ίσως, αλλά δεν θέλω να τό ξαναδώ τώρα πια. Εσείς δεν θα καταλάβετε διαφορά, μπορεί να σάς αρέσει σαν να ’ναι και τό πρωτότυπο. Ήταν πραγματικά πολύ καλό. Όμως τό πρωτότυπο ήταν εξαίρετο. Κάθε του γραμμή ήταν τέλεια, στραβή σαν τού κλέε, και τό σύνολο τών γραμμών ήταν μια πολυκατοικία εχθρική, και που ταυτόχρονα κι η ίδια παραπατούσε, και αυτά ακριβώς είναι που χάθηκαν).

 

   Ίσως γι’ αυτό λοιπόν ο φίλος μου άργησε τόσο να μού μιλήσει, αν μπορώ να τού αποδώσω τέτοιες ευαισθησίες, αλλά μού φαίνεται πως σ’ αυτήν τήν περίπτωση πρέπει να τού τίς αποδώσω. Και μού είναι τόσο δύσκολο πραγματικά να τό πω αν και είναι πραγματικά τόσο απλό και τόσο εύκολο αυτό που έγινε που μού φαίνεται σαν να είναι πραγματικά απίστευτο που πρέπει τώρα να τό πω σαν να μην τό ξέρετε. Όταν ο φίλος μου μού τό είπε κατάλαβα ότι ήταν αυτό που έπρεπε πραγματικά να γίνει για να ολοκληρωθεί αυτή η πολυκατοικία.

Παρ’ όλ’ αυτά κι ο ίδιος δίστασε πολύ να μού το πει και ούτως ή άλλως είχε περάσει πολύς καιρός, και θα μπορούσα να τό ’χα ξεχάσει. (Αν και εγώ δεν τό ξέχασα : Τού είχα πει ότι ήθελα να μάθω ειδικότερα νέα τού Πέτρου. Τό μόνο που ήξερα ήταν ότι είχε μια φωτογραφία του η Ματίνα στο γραφείο της και ότι ήταν ένα ωραίο αγόρι λεπτό ψηλό με τά μαύρα γυαλιά και τά κοντά μοντέρνα μαλλιά – ακουμπισμένο σ’ ένα αυτοκίνητο.) Κι ότι είχε παντρευτεί κι είχε κάνει παιδιά, ένα ή δύο δεν θυμάμαι. Μού φαινόταν αστείο να έχει μεγαλώσει τόσο.

Τά πρώτα κακά σημάδια θα μπορούσα να πω ότι ήτανε τό γεγονός ότι πέρασε πολύς καιρός απ’ αυτήν τήν διήγηση και δεν άκουσα τίποτα νέο. Θέλησα λοιπόν να τσιγκλήσω τόν φίλο μου και να τόν πειράξω λίγο που δεν είχε πάει να τήν ξαναδεί. Και φυσικά εμμέσως (πλην σαφώς) τού ’κανα ένα μικρό παράπονο που δεν ενδιαφέρθηκε να μάθει για λογαριασμό μου νέα τού Πέτρου : Παρ’ όλο που δεν είναι ο τύπος του να σκέφτεται τήν ψυχική κατάσταση τών άλλων ιδιαιτέρως – τόν είδα σ’ αυτήν τήν περίπτωση όμως αισθητά που δαγκώθηκε : Άσε καλύτερα μην τά ρωτάς ούτε για τόν Πέτρο ούτε για κανέναν, μού είπε και φυσικά όπως καταλαβαίνετε η περιέργειά μου έφτασε με τόν τρόπο αυτό στο απροχώρητο. Τί θα πει αυτό, ρώτησα, τί θα πει να μην τά ρωτάω, και γιατί ; Κι εσύ πάλι, ρώτησες για τόν Πέτρο ; – Ειδικά για τόν Πέτρο μού είπε τελικά, καλύτερα να μην τά ρωτάς. – Τί είναι αυτά που μού λες, τού είπα, τήν έχεις ξαναδεί τήν Ματίνα και δεν μού τό λες ; Μού ομολόγησε ότι τήν είδε τελευταία, αλλά πολύ τελευταία μονάχα. Έκανε ένα μεγάλο διάστημα δηλαδή να τήν δει. Και σ’ όλο αυτό τό διάστημα που πέρασε τό ενδιάμεσο είπα πάλι, χαθήκατε ; Ναι, μού είπε και ξεκαθάρισε ότι εκείνη είχε χαθεί, διότι ήτανε όλον αυτόν τόν καιρό στο νοσοκομείο. – Τήν είδες παιδί μου ; ρώτησα όπως καταλαβαίνετε έξαλλη από περιέργεια, τί μυστικοπάθεια είν’ αυτή, θα μέ πρήξεις. – Τήν είδα, μού είπε, αλλά καλύτερα θα ήταν ίσως να μην τήν έβλεπα και ίσως δεν θα ’πρεπε ούτε καν εσύ να ενδιαφέρεσαι τόσο, σού λέω, θα σέ πειράξει πολύ. Μού ’ρθε να τού σπάσω τό κεφάλι. Τόν απείλησα ότι αν δεν μού τά πει αμέσως χαρτί και καλαμάρι, θα γίνουμε από εκατό χωριά. Πας γυρεύοντας μού είπε, κι ύστερα πρόσθεσε : Είναι σε κακά χάλια η Ματίνα ακόμα, σε πολύ κακά χάλια μάλιστα, παρ’ όλο που ’χει βγει απ’ τό νοσοκομείο εδώ και καιρό και παρ’ όλο που ’κατσε στο νοσοκομείο κάνα χρόνο, κατάλαβες ; Όπως καταλαβαίνετε, αφού έφτασε η συζήτηση σ’ αυτό τό σημείο ήταν βέβαιο ότι θα προχωρήσει κανονικά.

Άλλωστε ο συγκεκριμμένος είναι πολύ επιδέξιος και σατανικός αφηγητής άμα θέλει και κάνει ό,τι μπορεί για να δημιουργήσει τό κατάλληλο κλίμα πριν πει κάτι. Τρελλαίνεται δηλαδή να είναι τό επίκεντρο τής προσοχής. Όμως εδώ δεν χρειαζόντουσαν περί αυτού και ιδιαίτερες προσπάθειες διότι και μόνο τό αντικειμενικό γεγονός ότι κάποιος είχε μείνει στο νοσοκομείο για ένα χρόνο και όμως ήταν ακόμα λίγο πολύ σε (ασαφή αλλά εξακριβωμένα) κακά χάλια ήταν από μόνο του ένα γεγονός με εξαιρετικά δυσοίωνες προεκτάσεις – ή μάλλον εξαιρετικά δυσάρεστα παρακλάδια προς τά πίσω, προς τό παρελθόν : Θα μπορούσα να σκεφτώ ότι είχε μεσολαβήσει βέβαια κάποιο ατύχημα, αλλά κάτι στον τρόπο που τόν άκουσα να περιπλέκει τίς εισαγωγές του και να μιλάει για τόν Πετράκη ήταν τελείως εναντίον κάθε υποψίας τυχαίου. Στο τέλος μού τά είπε βέβαια όλα, για να μην σάς τά πολυλογώ, και σάς τονίζω ότι έχει έναν τρόπο ν’ αφηγείται αυτός ο άνθρωπος, που όσο πιο πολύ τόν ενοχλεί ένα πράγμα τόσο πιο πολύ καθυστερεί εκνευριστικά όταν τό λέει, αντί να τό πει έξω, μια και καλή.

 

(heaven I’m in heaven)

 

– Προχώρα, είπαμε και οι δύο μαζί : Θα μάς πεις τώρα τί έγινε μ’ αυτήν, μάς έπρηξες.

– Είναι πολύ απλό, είπε, μία μέρα τή σπάσανε στο ξύλο τά παιδιά της και τότε έσκυψε στο τραπεζάκι χαμηλά για να πιάσει δήθεν τό ποτήρι της.

– Αλλά μη μού πείτε ότι δεν τό ’χατε φανταστεί, είπε μετά, εγώ δεν τό ’χα φανταστεί βέβαια, αλλά εσείς είσαστε άλλο, εσείς σίγουρα τό ξέρατε. Οποιοσδήποτε έχει πιο φιλοσοφημένο μυαλό από μένα, είπε. Τή λυώσανε στην κυριολεξία, τή σακατέψανε, δεν τή δείρανε απλώς, τή σπάσανε στο ξύλο, έγινε σκηνή ασφαλίτικη εκεί μέσα σ’ αυτό τό δωμάτιο. Τή βάλαν κάτω και τήν κλωτσάγανε, τής έσπασαν όλα της τά πλευρά, τής έσπασαν όλα της τά δόντια : με πρωταγωνιστή λέει τόν Πετράκη : τήν είχανε κάτω και τήν κλωτσάγανε και οι τρεις μαζί : ο Λάμπης ήταν απέξω κι έκανε ότι δεν ήξερε τίποτα, σφύριζε κλέφτικα ή άκουγε μουσική, μπορεί και να ’χε βάλει τό πικάπ ή τό ραδιόφωνο και στη διαπασών και να παίζει τό heaven I’ m in heaven ή τό τής γυναίκας η καρδιά είναι μια άβυσσος πότε η κόλαση και πότε ο παράδεισος ή τό μια γυναίκα δύο άντρες κομπολόϊ δίχως χάντρες : αλλά όταν κατάλαβε ότι τό πράγμα παραπάει κι όταν απ’ τά ουρλιαχτά της φοβήθηκε ότι πλησιάζουν να τήν σκοτώσουν, τούς χτύπησε τήν πόρτα απέξω και τούς φώναξε να σταματήσουνε και να τήν αφήσουνε πια. Βγήκανε τότε οι τρεις τους ένας–ένας, τινάξαν τά σακκάκια τους μπήκαν στ’ αυτοκίνητά τους και πήγαν στη δουλειά τους κι αφήσαν τόν πατέρα τους να ειδοποιήσει τό ασθενοφόρο νά ’ρθει να τήν πάρει : Σε κακά χάλια σάς λέω, σπασμένα τά πλευρά της και σπασμένα τά δόντια της όλα, τήν κλωτσήσαν παντού, τήν πετάξαν κάτω, τήν σπρώξαν να πέσει κάτω και τήν κλωτσούσανε. Τήν κλωτσάγανε κι οι τρεις, με πρωταγωνιστή φυσικά τόν Πετράκη : κι αυτή ήταν πεσμένη κάτω. Τήν παρασύρανε μέσα στο δωμάτιο διότι πρώτα κάναν κανονική συνεννόηση. Γύρισε μία ώρα απ’ τή δουλειά της στο σπίτι κι αυτοί ήταν κι οι τρεις συνεννοημένοι εκεί, κι ο πατέρας – αλλά ο πατέρας έκανε ότι ασχολείται με άλλα – και τής λέει ο Πέτρος – δείχνοντάς της προς τό δωμάτιό του τό παιδικό – γιατί πρέπει να είχε κι ένα παιδικό ακόμα δωμάτιο σ’ αυτό τό σπίτι  – Μάνα για έλα μια στιγμή να σού πω κάτι, κι εκείνη πήγε προς τό μέρος του ανυποψίαστη, μπήκε στο δωμάτιο, και μπήκαν πίσω της κι οι άλλοι δυο τότε ο χοντρός κι ο αδύνατος, κλείσαν τήν πόρτα πίσω τους και τήν κλείδωσαν, δεν ξέρω ποιος κράτησε τό κλειδί, ούτε ξέρω ποιος άρχισε πρώτος να τής επιτίθεται, και με τί λόγια. Προφανώς σ’ αυτές τίς περιπτώσεις πρώτα ξεκινάν τά χαστούκια κι έπειτα ακολουθούν οι μπουνιές, μέχρι που να πέσει ο άλλος κάτω. Άμα πέσει κάτω τότε τήν έχει βαμμένη γιατί τότε μπαίνουν μπροστά οι κλωτσιές και σπάνε και τά δόντια και βγαίνουν και τά μάτια. Να σάς πω τήν αλήθεια δεν ξέρω τί πρέπει να πονάει πιο πολύ, τό σπάσιμο στα σαγόνια που κρατάν μέσα τους, σαν κέλυφος, τή γλώσσα και τά δόντια, ή τό σπάσιμο στα κόκκαλα που κρατάν μέσα τους προφυλαγμένους για ν’ αναπνεύσεις τούς πνεύμονες ; Κι ούτε ξέρω πώς μπορεί να έβλεπε, αν θα είχε μάτια να δει ή θα τήν είχαν τυφλώσει τά αίματα. Και θα τυλιγότανε για να γλυτώσει άραγε τι ; τό στόμα τά μάτια τά πλευρά ή τήν κοιλιά ; Κι από κει κάτω άμα είσαι έτσι πεσμένη βλέπεις τά πόδια μόνο, τό πολύ–πολύ λίγο τό κάτω μέρος τού παντελονιού, αλλά κυρίως τίς κάλτσες και τά παπούτσια, κι από κει και μόνο διακρίνεις ποιος σέ χτυπάει, γιατί αυτή, όσες υπηρέτριες και να ’χανε πρέπει να ’ξερε καλύτερα ποιανού παπούτσια ήταν τού καθένα, και όσο κι αν αγοράζανε μόνοι τους πράγματα, μπορεί να ήξερε τί κάλτσες φοράει ο καθένας τους και μερικές μπορεί να τούς τίς είχε αγοράσει κι η ίδια, έτσι για δωράκι, κι εκτός αυτού μπορεί να ήξερε και τόν τρόπο που κινεί ο καθένας τά πόδια του, από μικρός ο καθένας να είχε έναν διαφορετικό τρόπο που κλώτσαγε τήν μπάλα ας πούμε όταν έπαιζε, ή και τήν μυρωδιά : Η Ματίνα μπορεί να ήταν σε θέση να ξεχωρίσει μες απ’ τό κάθε παπούτσι τή μυρωδιά που είχε τό κάθε διαφορετικό πόδι όπως πλησίαζε τό στόμα τή μύτη τό στομάχι της ή τήν κοιλιά, αλλά οι φωνές που ειπώθηκαν και που ακουγόντουσαν μού ήταν πραγματικά τό πιο αδιανόητο να τό σκεφτώ, όχι μόνο τό τί λέγαν αυτοί, (αλλά βεβαίως και τό τί λέγαν), και προφανώς ξεκίνησε με κάποια κραυγή έκπληξης απ’ αυτήν αρχικά, και θα τούς είπε Τί κάνετε ή Τί ’ναι αυτά που κάνετε, ή Πέτρο τή μαμά χτυπάς, Δεν τήν χτυπάνε τή μαμά τους τά παιδιά τά καλά παιδιά παληόπαιδα, αλλά δεν ξέρω κιόλας αν δεν τρόμαξε, κι αν δεν είδε στο βλέμμα τους ότι η κατάσταση ήτανε πιο σοβαρή, κι αν δεν προσπάθησε απλώς στην αρχή να φύγει, κι ύστερα μόνο να φυλαχτεί, κι ύστερα πια μόνο να φωνάζει να ουρλιάζει και ν’ απευθύνεται σ’ αυτόν που ’ταν απέξω ικετεύοντάς τον να τής ανοίξει τήν πόρτα αυτός, να μπει μέσα να τούς σταματήσει και να τήν αφήσει να φύγει ξεχνώντας μή μπορώντας να σκεφτεί ότι στην ουσία ήταν αυτός που τήν έδερνε μέσα τους πίσω τους και στο μυαλό τους μέσα, κι αν δεν νοιαζόταν πια μόνο να σκεπάζει τό πρόσωπο ή τήν κοιλιά της, έτσι πεσμένη όπως ήταν κάτω, και τά μάτια της, και αυτό που μού είναι πιο πολύ αφόρητο απ’ όλα να σκέφτομαι είναι ότι μες στα ουρλιαχτά της μπορεί να έκλαιγε κιόλας, ή ότι ήταν τόσο διαπεραστικά τά ουρλιαχτά γιατί ήταν τόσο φοβεροί οι πόνοι, ώστε μόνο ούρλιαζε και δεν προλάβαινε να κλάψει κι αυτό που μού φαίνεται αφόρητο σε μια περίπτωση τέτοια είναι ότι δεν έχεις ούτε μυαλό πια μέσα σου παρά μόνο ουρλιαχτό, και ίσως να μην έχεις τότε ούτε και μυαλό απλούστατα γιατί τό μυαλό πονάει πιο πολύ απ’ όλα τότε όταν τό έχεις, έτσι δεν είναι κυρίες μου. Κι έτσι λοιπόν κι εγώ νομίζω ότι κρύβεσαι πίσω απ’ τό ουρλιαχτό, και τό ουρλιαχτό πιο πολύ απ’ όλα σέ προστατεύει, και τήν ίδια στιγμή μέσα σου παρακαλείς να σταματήσει ο λόγος για τό ουρλιαχτό και υπόσχεσαι μέσα σου ότι αν σταματήσει ο λόγος για τό ουρλιαχτό μετά θα σκεφτείς, παρ’ όλο που ξέρεις ότι δεν θα σκεφτείς ποτέ – έτσι δεν είναι ; Όμως τήν ίδια στιγμή τό πιο αφόρητο ήταν για μένα μαζί να σκεφτώ τό τί ήτανε η σκηνή αυτή για αυτούς, ή τό τί λέγαν αυτοί και τό πώς αρχίσαν αυτοί και τό πώς συνεχίσανε : Γιατί είναι εύκολη η λύση που έδωσε εκείνη μετά ότι όλα έγιναν για τά λεφτά : ίσως βέβαια να τής είπανε κάποια πράγματα που να τήν έκαναν να τό καταλάβει, γιατί όταν – μ’ ένα μοιρολατρικό ύφος – τά διηγήθηκε στον φίλο μου – έχοντας βγάλει τούς γύψους πια τώρα, αλλά χωρίς δόντια ακόμα, κι έχοντας απλώς παραγγείλει και περιμένοντας τίς μασέλες, επέμενε ότι τής τό ’πανε και τό ήξερε πως όλα αυτά έγιναν για τά λεφτά – και όχι για τά δικά τους λεφτά, ή για κάποια λεφτά που θα μπορούσαν να είναι δικά τους και τούς τά στερήσανε, αλλά για κείνο τό περίφημο χαρτζιλίκι που τούς έδινε αυτή, γιατί έτσι τό ήθελε : γιατί, έχοντας βεβαιωθεί ότι είναι καλή η οικονομική τους κατάσταση, κι αποφασίζοντας να διώξει τόν μαλάκα και να πιάσει καινούργιον, αποφασίζοντας δηλαδή ν’ ανοίξει πανιά για κάποιον που ν’ αξίζει πιθανώς στο κρεβάτι ελαφρώς περισσότερο ή για κάποιον άλλο λόγο τέλος πάντων τελείως δικό της που μόνο εκείνη τόν ήξερε και τόν αποφάσισε, είχε σταματήσει κάποιους μήνες να τούς δίνει απ’ τά δικά της αυτά τά μόνα λεφτά : Και στο νοσοκομείο που τής είπανε να κάνει μήνυση δεν ήθελε και δεν δέχτηκε. Και στον φίλο μου είπε ότι είχε πάρει τίς αποφάσεις της, είχε μιλήσει με τούς δικηγόρους της, θα κρατούσε τά λεφτά της για πάντα : θα ’μενε στην οικογένεια για πάντα : σκάνδαλο δεν θα γινόταν : και τά παιδιά στη φυλακή δεν τά έβαζε. Δεν μπορώ να καταλάβω τί ύφος είχε, αλλά απ’ τό λίγο που ξέρω, ξέρω ότι ήταν η ίδια ηλίθια φοβισμένη άτολμη κι ασήμαντη, αλλά αυτό που δεν μπορώ να διανοηθώ ούτε να τό σκεφτώ είναι αυτή η εικόνα, αυτοί οι τρεις μιλάνε, αποφασίζουν και κάνουν τό σχέδιο : Δεν λέω αυτοί οι τρεις θυμώνουν, διαμαρτύρονται ή βρίζουνε, λέω μόνο : αυτοί οι τρείς, με αρχηγό τόν μεγαλύτερο, μιλάνε πρακτικά, σκέφτονται λεπτομέρειες, αποφασίζουν με ηρεμία : κάνουν τό σχέδιο : Καταστρώνουν ένα σχέδιο με ψυχραιμία και λογική : σχεδόν σα ζωγράφοι σαν καλλιτέχνες, σαν πεζογράφοι : Ξυπνάνε ένα πρωί και ορίστε ξέρουνε ότι είναι η μέρα τού σχεδίου : Πίνουνε τόν καφέ τους και τρων τό πρωινό τους, παίζουνε με τά παιδιά τους, φιλάν τίς γυναίκες τους και παν να βρουν τούς αδελφούς τους στο πατρικό τους για να δείρουν έως εξοντώσεως μια γυναίκα, άσχετο ποιάν : επειδή έτσι τούς κάπνισε, για έναν λόγο ηλίθιο : οι ίδιοι που κάποτε ήτανε κολλημένοι στο μπούτι της και σκουπίζαν τά πιάτα και ακουμπάγαν τό μάγουλό τους στην ποδιά της, και σέρνονταν ουρλιάζοντας έξω από τήν κουζίνα καθώς τό φριχτό τριχωτό χέρι εκείνου τούς άρπαζε και τούς απαγόρευε να ξαναπατήσουνε τό πόδι και τό μάτι και τή μύτη και τό αυτί σε κείνη τή ζεστή σπηλιά που μύριζε μυρωδιές γλυκές και πικρές και αλατισμένες, και τούς έδιωχνε με τήν σοφή σκληρότητα τού μεγάλου απόμακρου θεού πατέρα υπαλληλάκου για να μη γίνουνε πούστηδες: Και δεν έγιναν πούστηδες. Δεν έγιναν πούστηδες οι πούστηδες : έγινε σαφές ; δεν ξαναφιλάνε χέρι αυτοί, τό καταλάβατε (είπε δασκαλίστικα).

 

   Όμως άραγε (είπε μετά) σκέφτομαι καμμιά φορά, τό μόνο που τούς απόμεινε για κάποια ικανοποίηση ήταν πλέον τά λεφτά ; Ή μήπως όλα γίνανε καταβάθος μόνο και μόνο επειδή θέλησε ν’ αλλάξει εραστή και ν’ αφήσει τόν μαλάκα και να πάρει έναν καλύτερο ; λέτε να τό μυριστήκανε κι αυτό ; και πώς τό μυριστήκανε αυτό ; Πάντως, όσο τήν κλωτσούσαν, για τά λεφτά πάντα (λέει) μόνο τής μίλαγαν : (λέτε μήπως γιατί δεν θέλαν καθόλου να μιλήσουν για τ’ άλλο ; μήπως γιατί δεν μπορούσαν καθόλου να μιλήσουν για τ’ άλλο ; ) Όμως αυτό που μού ’κανε εμένα τήν μεγαλύτερη εντύπωση είναι κυρίως αυτό, μπορώ να σάς πω, όχι δηλαδή η μεταφορά από τά φιλιά στη φρίκη αλλά τό πώς γίνεται η συζήτηση εντός τής φρίκης, οι συνεννοήσεις οι συζητήσεις και οι κουβέντες εντός τής φρίκης, αυτή η καθημερινή αίσθηση εντελώς καθημερινής κουβέντας, και πώς μπορεί να λέγονται αυτά τά πράγματα – λέω δηλαδή για τήν ώρα που αφού ξυπνήσαν και φάγαν τό πρωινό τους και χαριεντίστηκαν με τά παιδιά τους και φιλήσαν στην εξώπορτα τή γυναίκα τους, μπορούνε μετά, πηγαίνοντας στο πατρικό τους, να δείρουν έως θανάτου κάποιον, να προγραμματίσουν σ’ ένα τελείως άλλο πρόγραμμα δηλαδή, όχι μόνο μυρωδιάς και πιάτων ή χρωμάτων ή σκέψης, αλλά και ομιλίας, πάνω απ’ όλα ένα άλλο πρόγραμμα ομιλίας κυρία μου (είπε, και μέ κοίταξε, ποιος ξέρει βέβαια πώς σκέφτεται τό κεφάλι της). Μήπως έχουμε λοιπόν μεγαλύτερη σχέση με τά κομπιούτερ απ’ ό,τι νομίζουμε, συνέχισε φιλοσοφώντας αφού μάς είχε μαυρίσει τό απόγευμα, μού φαίνεται θα κάτσω να κάνω καμμιά μετεκπαίδευση, και θ’ αρχίσω να ζωγραφίζω κι εγώ στα προγράμματα τών κομπιούτερ, επειδή νομίζω ότι οι άνθρωποι τελικά δεν διαθέτουνε μεγαλύτερη ποικιλία κι ότι οι υπολογιστές είναι πιο πολύπλοκοι, και πιο λεπτεπίλεπτοι, και πιο, όπως θα ’λεγε κάποιος που ξέρει απ’ αυτά, καλλιτεχνικοί.

 

   Τήν κοιτάζαμε κι είχαμε κοκκαλώσει με τά ποτήρια στο χέρι έχοντας ξεχάσει από πολλή ώρα πως θα μπορούσαμε και να πίνουμε :

– Τώρα, τής είπαμε και οι δυο όταν καταλάβαμε ότι μπορούσαμε πλέον να μιλήσουμε, τί ήταν αυτό που μάς είπες τώρα εσύ ; Είσαι με τά καλά σου ; Πώς θα πάμε τώρα να φάμε μετά απ’ αυτό ; Και να πιούμε ; είσαι με τά καλά σου ; πού τη θυμήθηκες αυτή τή μαλακία ;

– Τά φιλιά, είπε αυτή, τά φιλιά.

Αρχίσαμε να κινιόμαστε. Αρχίσαμε να μπορούμε πάλι να κινηθούμε. Πήραμε τά ποτήρια μας για να πιούμε ξανά. Κουνηθήκαμε πάνω στον καναπέ και τά μαξιλάρια, και φτιάξαμε τά μαλλιά μας και τά ρούχα μας.

Λέω να πάω να φτιάξω λίγο τό μακιγιάζ μου, θα ’χει γίνει χάλια, είπε η Μάχη. Σηκώθηκα και τήν ακολούθησα στην τουαλέτα κι εγώ. Γιατί, τό δικό μου μήπως δεν έγινε ; είπα. Η άλλη ήρθε από πίσω μας. – Θα ρίξω στο πρόσωπό μου λίγο νερό και εγώ, είπε. Θα ’χω γίνει κι εγώ τό ίδιο χάλια.

Συνήλθαμε με τό νερό και οι τρεις και βάφαμε μετά η μία τήν άλλη για ώρα με προσοχή.

– Κοίτα την που έχει όμως ταλέντο στα διηγηματάκια, είπε η Νίνα. Μια χαρά τά κατάφερε.

 

   Κι έκανε ότι ζηλεύει, και γελάσαμε, κι η Μάχη γέλασε με τήν καρδιά της.

 

 

«βιογραφίες αγνώστων», ανέκδοτο μυθιστόρημα

 

 

 

 

φωτογραφίες Pete Turner και Wing Shya

 

 

 

 

 

η χώρα μου είναι η αλήθεια

 

 

 

 

συμπεραίνω λοιπόν ότι
ο χώρος και ο χρόνος έχουνε σχέση με τό σώμα μας
έχουν ελάχιστη ή καμία σχέση με τόν εαυτό μας
η χώρα μου είναι η αλήθεια

dickinson

 

Ως προς αυτό δηλαδή πιστεύω τώρα ότι δεν υπάρχει υψηλότερης ποιητικότητας περιγραφή τής σχιζοφρένειας τού πουριτανισμού από τό χωρίο αυτό : κι όμως όταν πρωτοδιάβασα αυτήν τήν πρόταση τής έμιλυς νόμιζα ότι διαβάζω κάτι σαν τήν απολογία τού αϊνστάιν. Ύστερα όμως σιγά–σιγά κάτι μέ μπέρδευε στην μεσαία πρόταση που ήταν ειπωμένη λες και βρισκόταν σε αντίθεση με τήν πρώτη – και  όσο περισσότερο τό κοιτούσα τόσο περισσότερο γινόταν σαν εκείνη τήν παιδική μαγική εικόνα, κι έβγαινε μπροστά ένα άλλο πρόσωπο απ’ αυτό που έβλεπα εγώ στην αρχή. Ενώ στην αρχή δηλαδή τό πρώτο πρόσωπο έλεγε : Εγώ είμαι ο χώρος και ο χρόνος, τό δεύτερο πρόσωπο μετά έλεγε : Εγώ δεν έχω σχέση με τόν χώρο και τόν χρόνο, εγώ έχω σχέση με τόν εαυτό μου, κι ο εαυτός μου είναι άλλος από μένα. Μετά έσκαγε μύτη κι ένα τρίτο προσωπάκι τό πιο πουριτανικό απ’ όλα, η κόρη τού μπαμπά της και τής μαμάς της που έλεγε : ο εαυτός μου δεν έχει σχέση με τό σώμα μου. Κι ύστερα, για να τά διορθώσει και να τά ολοκληρώσει όλ’ αυτά, αφού έχει μπερδέψει ικανοποιητικά τούς πάντες, ώστε να μην μπορεί κανένας πια να τή μαλώσει, σκάει μύτη επιτέλους ολόκληρη η έμιλυ, ανοίγοντας τήν πόρτα τού σκοτεινού δωματίου της (στο πάνω πάτωμα)

(όταν μπαμπάς και μαμά έχουν πια πεθάνει, και μένει μόνη της τώρα με τήν αδελφή της, κι ο αδελφός της είναι πιο δίπλα παντρεμένος με τήν καλύτερη φίλη τής παιδικής ηλικίας της, που κάνει τώρα κόλαση τή ζωή ολονών με τό αφύσικο μίσος που έχει προς όλους τους, καθώς και τήν απέχθειά της ώς προς τό να κάνει παιδιά : άλλη σχιζοφρενής δηλαδή από κει, έκανε ένα σωρό εκτρώσεις πρώτα κι ύστερα υπέκυψε στις επιθυμίες τών άλλων και γέννησε, τρεις φορές μάλιστα : (για τή φίλη τής ντίκινσον τώρα μιλάω) : τό ένα παιδί μάλιστα απ’ τά πολλά χτυπήματα στην κοιλιά της – που έκανε για να τό αποβάλει μονάχη της – λένε ότι βγήκε επιληπτικό (φαίνεται ότι σ’ εκείνο τό χρονικό σημείο ο άντρας της δεν τής επέτρεψε να κάνει άλλη έκτρωση, ενώ τό δεύτερο δεν τά καταφέρανε να τό δυστυχήσουν και τούς πέθανε μικρό, και έτσι πλέον (αυτή) μπόρεσε και αποθέωσε τήν κυριαρχία της ανενόχλητη επάνω στην κόρη που ήρθε μετά, ώς συνήθως οι μανάδες τού είδους της δηλαδή) (είτε φυσικές είτε υιοθετημένες οι κόρες, συνήθως εκεί οι μανάδες τους δημιουργούν και κεντάνε) (αυτές οι μανάδες ειδικά κιόλας που δεν είχαν καμία διάθεση να κάνουν παιδιά και ακόμα, πολύ περισσότερο, αν είχαν κι έναν φοβερό φόβο πάντοτε στο να κάνουν παιδιά – όπως αυτή η φίλη τής έμιλυς))

ανοίγοντας λοιπόν τήν πόρτα τού σκοτεινού δωματίου της σκάει τώρα μύτη ολόκληρη (στην τρίτη αυτή πρόταση) η έμιλυ : Η χώρα μου είναι η αλήθεια. Ξέρεις, πιστεύω πια ότι η μεγαλοφυία τής τέχνης έγκειται (κυρίως) στη δυνατότητα που σού προσφέρει να είσαι δυσλεξικός μαζί της : και τό λέω διότι η δυσλεξία όπως αποκαλύφθηκε πλέον από έναν γιατρό, δεν έχει να κάνει με τό στόμα αλλά με τά μάτια, και τά παιδιά αυτά συνήθως είναι πολύ βιαστικά (ίσως και ανήσυχα μυαλά εκ γενετής – ή νευρικά για κάποιο λόγο) και διαβάζοντας μια σελίδα τά μάτια τους παίζουνε ανυπόμονα, και δεν πάνε ήσυχα από πάνω προς τά κάτω κι απ’ αριστερά προς τά δεξιά αλλά προσπαθούν να πιάσουν όλο τό κείμενο ταυτόχρονα κι αυτός είναι ο λόγος για τόν οποίο μάς φαίνεται ότι μάς διαβάζουνε σπασμωδικά : διότι βλέπουν ανάκατα, ή από μία άλλη άποψη προσπαθούν να συλλάβουν τό σύνολο ταυτοχρόνως τήν ίδια στιγμή : πιστεύω λοιπόν ότι, αυτήν τήν τέλεια (και εγελιανή, θα έλεγα), λογική τήν έχει η μεγάλη τέχνη σαν απαίτηση από τόν αναγνώστη : Πρόσεξε επομένως τώρα, αυτό που γράφει η έμιλυ, πώς γίνεται – αν τό διαβάσεις από τήν τελευταία πρόταση προς τήν πρώτη, ανάποδα :

 

Η χώρα μου είναι η αλήθεια.
Ο εαυτός μου είναι πέρα απ’ ό,τι φαίνεται
Ο χώρος και ο χρόνος έχουν να κάνουν με τό σώμα μου

 

(και επομένως, ξεπερνώντας και τόν αϊνστάιν όχι μόνο λέει Je est une autre όχι μόνο λέει δηλαδή ότι είναι άλλη, αλλά και ότι όλα τά άλλα είναι επίσης αυτή.)

Αυτή λοιπόν που αγαπούσε τόσο τούς γρίφους, και που φοβόταν να μιλήσει εντελώς καθαρά – γιατί πιστεύω ότι αν ήθελε να μιλήσει εντελώς καθαρά θα ’γραφε μυθιστορήματα –, ήξερε να μιλάει καθαρά όταν ήθελε, με τούς όρους που ήθελε, και με τόν τρόπο που σέ μάθαινε – για να μπορέσεις να δεις τήν αλήθεια της μέσ’ απ’ τόν φόβο της μην σέ τρομάξει :

αλλά νομίζω ότι αυτό κάνει πάντοτε και τό έργο τέχνης δηλαδή : περνάει ένα μεγάλο μέρος του προσπαθώντας να σέ μάθει να τό διαβάζεις : Ίσως κιόλας τό έργο τέχνης τελικά να μην είναι παρά μόνο αυτό του τό μάθημα, και αυτή η μαθητεία για τό πώς θα τό διαβάσεις και θα τό δεις : ίσως (σκέφτομαι με κάποιο δέος) τά μεγάλα μυθιστορήματα που αγάπησα (από μικρή) (και που προσπαθώ να τά καταλάβω κάθε φορά ξαναδιαβάζοντας, ακόμα και σήμερα όταν έχω καιρό) να έχουν ένα ακόμα μεγαλύτερο μυστικό απ’ αυτό που νομίζουμε : αυτά τά θηρία δηλαδή γράφουν τήν υπόθεση κοροϊδεύοντάς μας : οι ήρωές τους είναι ένα προπέτασμα μάλλον καπνού : τά υπόλοιπα είναι που σέ κάνουνε ό,τι θέλουνε, που σέ οδηγούν σέ φωτίζουνε και σέ αλλάζουν : τά θηρία θα πουν τήν αλήθεια τους δηλαδή αναλόγως με τό πώς θ’ αρχίσουν τό κεφάλαιο, και με τό πώς θα τό συνεχίσουν, και αναλόγως με τό αν θα αναφέρουνε ποτέ μια λέξη ή όχι : αυτός είναι ο πύργος τους, κι αυτό είν’ τό σπίτι που χτίζουνε – κι εμείς νομίζουμε ότι ασχολούνται με τούς φιλοξενούμενους που θα μείνουνε μέσα : η τζαίην ώστιν παραδείγματος χάριν δεν έχει αναφέρει ούτε μια φορά στα βιβλία της τή λέξη ψυχή, κι όμως, όταν τή μεταφράζουνε τή βάζουνε να τήν αναφέρει, και να τήν λέει : αυτό εγώ τό λέω αμαρτία και σκάνδαλο : Αν ήμουνα συγγραφέας θ’ απαγόρευα να μέ μεταφράσουνε (κι όμως δεν μέ αφορά και δεν έχει σχέση με τόν εαυτό μου αυτό, θα τό πω στην Ελένη που τήν αφορά.) Τί αστείο. Ξαναγυρίζω στα βασικά.

Τό μυθιστόρημα είναι λοιπόν ένα έργο μουσικής και ήχων που παραδίδεται κάθε φορά μόνο σαν παρτιτούρα, χωρίς δηλαδή τήν εκτέλεσή του – κι ο εκτελεστής του κάθε φορά θα είσαι εσύ : σού παραδίδεται όμως μία παρτιτούρα πολύπλοκη, λεπτοδουλεμένη σχολαστική σε βαθμό σχιζοφρένειας και υποχονδρίας : Τόσο που οι σημειώσεις στο τέλος να καταλαβαίνεις ότι έχουνε μεγαλύτερη σημασία από τή μουσική τήν ίδια : Τό μυθιστόρημα είναι η παρτιτούρα που γράφεται για τίς σημειώσεις της κι όχι για τή μουσική της : Τό μυθιστόρημα είναι αυτό που βγαίνει, όταν μπορείς να διαβάζεις τίς σημειώσεις και τή μουσική συγχρόνως : Τό μυθιστόρημα είναι η μουσική και μαζί οι λεπτομερείς σημειώσεις για τό πώς θα πρέπει να εκτελεστεί μέσ’ στο μυαλό σου η συμφωνία η φούγκα ή η μουσική τέλος πάντων αυτή.

 

So I conclude that space and time are
things of the body and have little
or nothing to do with our selves.
My country is Truth.

emily d.

 

 

(απόσπασμα από τό ανέκδοτο μυθιστόρημα «βιογραφίες αγνώστων»)

 

 

 

 

 

 

εδώ διαβάζετε και τό γράμμα ολόκληρο τής έμιλυς προς τόν joseph lyman (αγαπημένον τής αδελφής της vinnie) (που αρχίζει : «My father seems to me often the oldest and the oddest sorty of a foreigner», και τελειώνει : « I like Truth – it sets free is a free Democracy.»)